Sabtu, 30 Oktober 2010 | By: afriendinbali

Ngukir Yéh

Mala Lan Sudhamala

Akéh kocap ketekan mala ring sarira. Wénten dasa-mala sané mapaiketan sareng dasa-indriya. Wénten mala pelekadan saking bapa ibu, sané kawastanin mala ning bapebu. Wénten maléndriya, inggih punika mala saking pamurtian ning panca indriya. Wénten sané kabaos trimala, inggih punika mala ning bayu, mala ning sabda, mala ring idep. Taler wénten malih soroh mala sangkaning salah-masa, upaminipun embas ring Tumpek Wayang. Mala sangkaning salah-genah, upaminipun nguncaran wéda mantra pingit sambilan majalan-jalan di Mall.

Akéh malih wénten kadang-wargan malané. Yén samian soroh mala punika mamurti, angga sariran manusané punika kocap pateh sekadi sebun mala. Daging pepineh, wacana, lan parilaksana, ten lian wantah mala. Saking mala medal mala mawali mala. Sekadi gunung luhu malané matumpuk-tumpuk. Ngranayang jagat bhuwana ten urung kamalaan.

Mala ring sarira kabaos mala ning awak. Mala ring bhuwana kabaos mala ning jagat. Makakalih pada surup-sumurup. Saling celepin. Makilit-kilit kadi pasanggaman ula. Sangkaning akéh wénten mala ring awak, jagaté dados letuh-leteh. Ulian mala di jagaté matumpuk-tumpuk, awaké sing suud-suud dadi cara sebun mala.

Mawinan unteng agamané boya lian ngutang mala, nganyut mala, ngaruwat mala, ngeseng mala, nambakin mala, marisuddha jagat, marisuddha awak.

Yén malané sampun kakutang, kaanyud, kageseng, karuwat, kocap manusané mawali nir-mala. Nir-mala punika kawastanin suddha. Sané suddha punika niscaya siddhi. Sané siddhi punika siddha saddhya. Rikala manusané sampun mawali suddha nirmala, niscaya jagaté taler nir-mala.

Santukan akéh kadangwargan malané, akéh taler sarana pamarisuddhané. Manut ring tattwané, wénten sarana toya (tirtha). Wénten sarana api (tapa yoga). Wénten sarana toya tan patoya (shastra). Wénten sarana api tan pakukus (agni rahasya). Yén manut ring susilané, dasa-mala punika karuwat olih dasa-sila, inggih punika panca yama brata lan panca niyama brata. Yén ring upacarané, saranané marupa banten lan sasolahan. Wénten sasolahan wayang Suddhamala, wayang Sapu Leger, sesolahan Calonarang, miwah selantur ipun.

Samian punika wantah sadhana utawi sarana. Yasdyastun akéh maduwe sarana, ten suddha awak lan jagaté saking mala yén ten tepet.

Napi sané mawasta tepet? Indik tepeté puniki sané patut kepineh-pinehin olih kramané sané ramé-ramé mligbagang indik suddhamala ri kalaning Pésta. [ibm]

Ngrereh Déwa Ulah Buta

Mangkin, kesadaran umat Hindu nglaksanayang sembahyang sampun nénten malih kasumangsayan, duaning yéning wénten karya ring kayangan ageng ring sajebag Bali kantos ka dura Bali makéh kramané rauh tangkil. Asapunika taler ri tatkala wénten rerainan sakadi tumpek, purnama, piodalan, lan rerainan sané tiosan, sampun makéh kramané rauh tangkil ngaturang bakti ring sasuhunan. Sakéwanten, pangrauhé ka kahyangan nénten kaserengin antuk parilaksana sané manut ring sesuduk anak sembahyang. Indiké puniki kacihnayang antuk kari makéh kramané lunga sembahyang nganggén panganggo sakadi anak ka mall; ané istri-istri nganggé pepayasan sarwa mael tur makwaca langah, asapunika taler sané lanang-lanang nganggé kampuh sutra mael saha pepayasan destar sakadi destar raja-raja zaman ilu.

Tiosan ring busana sané norak, taler parilaksanan sameton Baliné ri tatkala sembahyang ka kahyangan taler patut kasalinin. Upaminipun, ri tatkala ngantri pacang ngaturang pangubakti ring panataran, genah ngaturang bakti. Sering kaulané matungsek-tungsekan, saling sikut, saling maluin, ngrereh genah mangda polih dumunan ngaturang bakti. Indiké puniki pacang ngawinang pikobet, napi malih yéning pecalang duéné nénten prasida ngatur sang sané jagi maturan. Napi malih kori genah ngranjing ka jeroan cupit, ngangsan robed sampun pamarginé.

I riki majanten asapunapi solah manusané kasujatiannyané ri tatkala ngrereh sané kawastanin ning, nénten ja madasar ning, sakéwanten biuta. Yén selehin daging pustaka suci duéné, tetujon i raga ngaturang bakti ka kahyangan boya ké ngrereh kaeningan manah? Manut ké parilaksanané sembahyang nganggé wastra putih tur ri tatkala pacang ngranjing ka jeroan ring koriné matungsek-tungsekan. Sakadi iklan ring TV-né, ipun i itik prasida saling guluk sareng timpal, ngantré ring genahé cupit nénten sakadi i raga rauh sembahyang manten masuksuk.

Déwa ya, Buta ya, Manusa ya

Déwa di déwéké! Asapunika baos anak wikan. Manusané prasida matuh-matuh sifat déwa yéning parilaksanannyané nénten lémpas ring darmaning agama miwah darmaning negara, taler manut ring sesana soang-soang. Samaliha, kabaos buta, yéning i manusa nglarang parilaksana sané ngadug-adug, lémpas ring uger-uger. Yéning meled gumanti prasida kabaosang Déwa, pastikayang dumun parilaksanané nénten lémpas ring sesana, nénten naenin mabar awig-awig.

Mangkin, parilaksanan kramané méweh pisan narka duaning makasami mawacana becik, sakéwanten ring ungkuring wacana, solah ngipuk. Parisolah puniki kacihnayang taler ring parilaksana duk ngaturang sembah. Saking ngawit pakubonan kantos genah ngaturang sembah, parisolah kramané wénten sané sliwah. Busana norak, basa-basita ngacuh, taler semita mrakpak. Yan selehin niri-niri, yadiastun nénten makéh sané malaksana kadi punika, nanging sakadi baos paribasané aduk sera aji kéténg, asiki malaksana iwang makasami keni ius kaon.

Ka genah suci (Sad Kayangan miwah Dang Kayangan, pura panti, paibon, dadia, mrajan) miwah sané lianan boya ké genah ngrereh kasujatian sekala, sakéwanten yan ring sekala sampun nénten mupuh napimalih ring niskala duhkapan pacang mangguhang kasujatian. Yén ka kayangan sampun makta solah kadi buta, matungsek-tungsekan kadi kabaosang ring ajeng, duhkapan pacang mangguhang Déwa, méh-méhan manggihin buta

Olih: W. Suardiana

Déwa di déwék

Suci marabian sareng sakti. Suci luhuran saking sakti. Akeh paragan sakti yén karuruh ring tattwa, inggih punika Pradhana, Prakrti, Maya, Yoni, Déwi, miwah sane siosan. Sira manusa sakti? Makeh manusa sakti yan karuruh ri sastra: purana, babad, kakawin, miwah satua. Upaminnyané, silih sinunggil sané jagi kasurat driki, Danawa.
Mawasta Danawa santukan medal saking Danu. Pateh sakadi Bregawa medal saking Bregu, Pandawa metu saking Pandu, Kurawa keturunan Kuru, sané metu saking budi Manu mawasta Manawa. Danawa manawi keturunan Danu, manawi polih panugrahan Déwi Danu. Nika mawinan Danawa kasengguh manusa sakti, mawasta Maya Danawa. Carita indik Maya Danawa sampun lumrah kauningin olih para jana sané seneng mudang-madingan Usana. Unteng crita Maya Danawa indik déwa di dewek. Napi déwa di déwék punika? Sadurung nyawis pitakén puniki, ngiring dumun mabaosan indik manusa sakti lianan, upaminyané Prabu Candra Bherawa. Sira kasengguh Bhairawa? Manut ring tattwa, Bherawa punika paragan Siwa rikala ida mamurti dados aéng lan nyejehin. Ri kala punika saktin ida maparab Déwi Bhaiwari. Manut ring crita, makéh wawilangan Bhairawa, silih sinunggil inggih punika Bhairawa sané mapaiketan sareng bulan pinaka ratuning wengi. Akéh peséngan bulan, luirnyané: Soma, Sasih, Sasangka, Indu, Ratih, Candra. Bhairawa sané mepaiketan sareng bulan kaucap Candra Bhairawa. Lontar Bhairawa-tattwa madaging crita indik Sang Prabu sané mapesengan Candra Bhairawa. Ida ketuturan sedek angadu kasiddian ngelés tur ngejuk atma lawan Prabu Yudistira. Unteng daging crita, inggih punika, taler indik déwa di déwék.
Akéh malih crita utawi satua sané medaging indik déwa di déwék, sakadi satua. Cupak-Gerantang. Radén Cupak madué kemiripan sareng Bhairawa ring paindikan déwa di déwék.
Maya Danawa ring pamuput crita kocap kalah. Prabu Candra Bhairawa ring ungkur crita taler kabaos kalah. Raden Cupak taler kalah. Sira sané ngalahang para sakti punika?
Sampun pastika maka tiga manusa shakti punika kakalahang olih sang pangawi crita. Sané ngawi crita punika boya Sang Kawi ngraga, sakéwanten “tradisi”. Saking dumun nyantos mangkin satua-satua punika terus kapidartayang sareng akéh. Punika mawinan ring genahé sané matiosan, nénten pateh pamargin satua-satua punika. Taler ring masa sané matiosan, paridabdab satua-satua punika nénten pateh. Mawinan kaucap, “tradisi” punika sané dados pangawi. Dadosné sané ngalahang para manusa sakti punika wantah tradisi.
Wénten sané kakalahang, wénten sané kamenangang. Sira sané menang? Déwa di déwék kakalahang olih déwa di parahyangan. Déwa di déwék tan pasrana, déwa di parahyangan nganggé srana. Tan pasrana kakalahang olih srana, sakadi bebantenan. Pamargi ngraga kakalahang olih pamargin ramé-ramé. Kalah menang punika wantah pakayunan aab jagat. Yéning aab jagaté megentos, tradisi anyaran pacang ngardi satua indik déwa di déwék sanémenang. Boya kalah-menang punika sané utama, sakéwanten dharma, sané luhuran saking kalah-menang.. Boya déwa di déwék boya déwa di parahyangan, boya banten boya tan pabanten, nanging susila (étika). Susila luhuran saking upacara!
IBM Dharma Palguna

Mengkeb di Galang

Sampun lumrah yén mengkeb utawi ngengkeban napi-napi di tongosé sané sengkil, saru, bet, joh, sepi, suwung, peteng. Yén wénten anak ngrereh sinah sampun sukeh pacang tepukina. Mawinan sué sané mengkeb utawi sané engkebanga ten ketara.
Soang-soang manusa madué napi sané engkebanga, santukan rahasia, lek, ten juari ngédéngang, utawi ten patut orahang. Silih sinunggil genah ngengkebang rahasia, ingih punika keneh, omongan, parilaksana. Sané ten juari ngédéngang awakné lacur, maparilaksana kadi anak sugih patantang-patenteng cara nak kéné cara nak kéto. Anak sané lek yén tawanga belog, ngomong cara anak ririh matata-matiti kéné-kéto ngorahang ané sing tawanga.
Genah paling sengkil ngengkebang rahasia yukti ring keneh lan ati. Santukan keneh lan ati punika sané paling sukeh kecelepin. Punika sané kebaos mengkeb di keneh, mengkeb di ati.
Nanging sira wikan nekepin andus? Kasuén-suén yen sampun tiba masané sinah pacang ketara. Yadiastun asapunika, mengkeb utawi ngengkebang boya parilaksana iwang, taler durung janten patut. Iwang patut nenten driki genahné. Cutetipun, kari melahan metekep bandingan tekén malalung. Manusa sami lekad malalung, yén mati matekep antuk kasa, tikeh, galar, peti.
Ring galangé napi sané saru dados seken, sané ten ngenah dados ngenah, sané ten tepukin dados tepuk, sané rahasia dados omongan, sané malalung dados lek, miwah salanturnyané. Nanging asapunika, wénten ucap sastra: mengkeb di galang? Napi suksman ucap sané ten lumrah punika?
Ngewacen nika ten aluh, ngingetang nika ten gampang, ngresepang daging sastra nika sukeh. Mawinan asapunika ngiring peres palambang basa “mengkeb di galang” punika nganggé pratiwimba kadi ring sor puniki.
Wénten anak sané sampun ngliwatin sastra-agama, ten malih mamuja, mamantra, majapa, mamudra. Sadina-dina geginane mersihin karang, nyampatan luu, ngabut padang, milpilang saang, kadi anak tua biasa. Ten doh saking drika, wénten anak sané wau nyulinggih, sadina-dina mamutih, matungked maukir aéng, nguyeng klénéng lemah peteng, sing taén sing ngomongan sastra rahasia, jénggotné dawa, matané dadua nyelidik buka sing ada ané sing tepukina. Akéh krama désa nangkilin sulinggih anyar punika. Kadéné ditu ada galang. Anak tua ané biasa punika ten tepukina olih kramané, sawiréh anak tua punika mengkeb di galang.
Wénten anak sané sampun tiba ring muncuk gunung raris mawali matalang tedun ka bongkol, ring kubu saka pat di sisin tukade ipun negak magending-gending cara anak sing taén kija. Wénten anak sané jagi munggah ka puncak, marérén di bongkol gunungé, taler ring kubu punika ipun negak sambil masuil wirama bibi anu.
Kalih anak punika kadi pateh, sakewanten ten patuh. Krama sané ten waspada ten uning sira sané sampun turun gunung, sira sané durung munggah. Sira sampun molih rasan muncuk gunung, sira sané wau mireng orti indik puncak. Punika mengkeb di galang. Patut kapineh-pinehin mangda lantur pamarginé ten kegulgul tur kakedeng olih napi sané patut impasin.

Sekar makelopak asiki

Sekar napi sané makelopak wantah asiki? Ten uning titiang, sekar napi punika! Durung naenin titiang manggihin sekar kadi punika. Yén ring satuané, naenin titiang ngwacén. Kocap sané makelopak siki punika mawasta Ékalawé, utawi Ékalawya. Éka” marti siki. “Lawya” utawi “lawé” mateges kelopak utawi daun. Sakéwanten yén ring satuané punika, boya sekar sané mawasta Ékalawya, nanging soroh manusa, sané masenjata manah utawi panah.

Manusa kadi napi
“soroh”
Ékalaya punika? Ten lian kirang langkung manusa kadi puniki: ia sakti nanging ten kalugra; ia dueg kéwala sing kanggo; ia bakti-subhakti sakéwanten bhaktinipuné ten katampi; ia parek sakadi parekan nanging sing katerima; di guminé ané ramé ia marasa pedidian.

Ring jagaté wénten kocap para Guru sane kaaturin kewenangan olih parakramané nyelem putihang iwang lawan patut. Ring satuané, guru jagat punika sané matutang Sang Arjuna, tur ngiwangang Ékalawya. Guru ring satua punika merupa Bhagawan Drona. Sangkaning kadalih iwang, punika mawinan kasaktian Ékalawya kabancut. Ilang kasaktian ipuné prajani. Mawali ipun dados manusa tan pasakti. Sang Guru punika matutang Sang Arjuna, mawinan kadadosang
“pahlawan”,
sané dados menék tuun ring Bhur, Bhwah, Swah Loka.

Yén ring jagat sekala puniki, marupa napi guru sané wenang punika mangkin? Guru punika mangkin sampun nglekas dados
“tradisi”
sané kari madué kewenangan nyelem-putihang nyén ané dadi muwah nyén ané sing dadi. Dadi kén sing dadi nénten pateh sakadi iwang lawan patut. Dadi kén sing dadi tongosné di pakraman. Iwang lawan patut genahné di tattwa.

Napi mawinan Ékalawya ten kalugra? Wénten mangkin pasaut kadi puniki: santukan ipun éka lawya. Santukan ipun sekadi sekar wantah makelopak siki. Santukan sekar adnyanan ipuné nénten makelopak kalih. Napi nika adnyana makelopak kalih? Wénten bebaosan para wikané, sané mligbagan indik keutaman sekar tunjung sané makelopak kalih. Kocap kelopak kakalih punika pratiwimba geni lan amrta. Api punika menék-menékang. Negeh-negehang. Ngedén-ngedénang. Manes-manesang. Kadi punika pemargin anaké ri kala malajahang awak sakadi Sang Ékalawya ring alasé. Gni punika ten lian sakadi utsaha.

Toya amrta punika tedun saking luhuring langit. Tuun nuun-nuunang. Ngetél di sirahé. Yén toyan amrta punika terus ngetel, sinah belus ubun-ubuné. Tis rasan sirahé. Yén terus buin ngetél, lantas matemu toyan damuhé lawan muncuk api-utsahané. Toya amrta punika kabaos panugran.

Panunggalan utsaha lawan panugran pateh kocap sakadi patemuan muncuk api lawan ketélan damuh, sané ngametuang andus alus. Andus alusé punika sané kabaos kasidhian olih para wikané. Punika kocap suksman sekar tunjung sané makelopak kalih. Sekar punika kocap pralambang kasiddhian. Magenah ring Adnya Cakra.

Ékalawya yukti sakti. Sakéwanten durung molihang amrta. Apin ipuné ngendih murub, durung matemu sareng damuh sané tis hening. Mawinan kasaktian ipuné ical. Panes apin ipuné ngeranayang puun awakne pedidi.

Kasaktian lian kocap lawan kasiddhian. Sakti punika meraga pradhana. Kasiddhian punika panunggalan purusha pradhana. ibm. dharma palguna

Sol Mi Re Do

Yen ring satuané, liu pisan anak sané médué geginan matapa. Wénten sané matapa di tengah gua ané peteng dedet. Wénten matapa di bongkol gunungé sané bet. Wénten di muncuk gunungé tegeh ngawir. Taler wénten ring selagan bangsing punyan bingin sané wayah. Samaliha wénten kocap sané matapa sambilang negak, sambilang majujuk, néngkléng, nungkayak, mekakeb, nungkalik, sambilang nyelép, nuding langit, ngamigmig, muah sané soléh-soléh siosan. Boya para lanang kémenten sané nglarang geginan kadi punika, taler akéh kocap para istriné nyarengin matapa. Tungkulang iteh matapa, ungsep ipun manjus, maambuh, masuwah, masigsig. Nganti dawa malémod bokné gémpél. Jenggotné putih. Kumisné makilit. Bulun sipahné jering.

Unteng daging satua kadi punika: tapa ten palas sareng gegodan. Mawinan yén wénten anak matapa, pastika sampun manggihin gegodan. Kadi sapunika ring satua. Taler kadi punika minab ring idup sadina-dina.

Anaké sané luas matapa patuh kocap kadi anak luas nyagjagin gegodan. Yén seken-seken nglarang tapa, sinah gegodané énggal teka. Yén gegodané palaibin, ento koné madan matapa buung. Yén kalah nglawan gegodan, ento koné madan sol mi ré do utawi kema pocol mai kado. Yén menang, orahanga masari patapané. Ditu lantas polih panugran manut tetujon. Koné dadi masih nunas paimbuh panugran, sakadi
“bonus”. Di satuané liu anak matapa mulih ngaba bidadari. Koné bidadari ento dadi tukang ngalap bunga yén lakar muspa ka merajan. Dadi masih tunden mecik-mecik cokor ri kala kenyel negak masila mepuja nguncarang mantra japa mudra. Kénten caritan anak sané menang ring patapan. Kadi Sang Arjuna sané polih panugran utama marupa panah Pasupati, taler polih panugran “tambahan” marupa bidadari sané dumun
ngoda Ida di alas patapan Idrakilane.

Sakéwanten nénten sami anaké sané matapa polih panugran kakalih punika. Akéhan anaké mangkin matapa kadi gendingan sol mi re do. Daké maan panugran, gegodan dogén sing ada teka. Majalan suwung mulih puyung. Gegaén kutang, pipis telah anggon sesari dini ditu. Anaké kadi puniki baosanga metapa milu-milu tuwung. Luas matapa peteng-peteng ka tongos ané orahanga tenget kéwala apang ada ané nimpalin. Sing bani padidian. Ngorahang nyeh tekén ibané padidi. Negak masila, lima macakupan, mata ngidem, angkihan ngangsur ningeh munyi makrisikan kadén kéné kadén kéto. Énggal-énggal ngaturang "Om, Shanti, Shanti, Shanti, Om" lantas makirig mulih. Neked jumah nuturang ibané nepukin ané aéng-aéng, ningeh munyi ané alus-alus. Saha bukti pesuanga batu uli di kantong bajuné. Batuné ento orahanga paican Betara sané malinggih di tongos tenget totonan. Enggang-enggep sampi mabalih gong anaké ningehang. Sabilang peteng ia ngipi, sabilang semeng ia melutin isin ipian. Makelo-kelo patuhanga ibané teken Sang Arjuna. Nyamané kadéna watek Korawa. Nepukin anak jegeg di marginé kadéna bidadari lakar ngoda ibané. Kadéna panugran
“tambahan”.


Encén patapan ané seken-seken? Encén patapa ané ngaé-ngaé? Sing kena ban ngorahang. Kéwala kena ban ngrasanin. Sekené sing perlu orah-orahang. Sing sekené sing perlu jalanin. Yén seken-seken nawang awakné seken, niscaya lakar paekina tekén gegodan aéng utawi alus. Wiréh tapa ten palas sareng goda. Gegodan sané ngatehang anaké ané matapa lakar menék gunung, utawi lakar nyemplung ka pangkung. IBM. Dharma Palguna