Sabtu, 30 Oktober 2010 | By: afriendinbali

Ngukir Yéh

Mala Lan Sudhamala

Akéh kocap ketekan mala ring sarira. Wénten dasa-mala sané mapaiketan sareng dasa-indriya. Wénten mala pelekadan saking bapa ibu, sané kawastanin mala ning bapebu. Wénten maléndriya, inggih punika mala saking pamurtian ning panca indriya. Wénten sané kabaos trimala, inggih punika mala ning bayu, mala ning sabda, mala ring idep. Taler wénten malih soroh mala sangkaning salah-masa, upaminipun embas ring Tumpek Wayang. Mala sangkaning salah-genah, upaminipun nguncaran wéda mantra pingit sambilan majalan-jalan di Mall.

Akéh malih wénten kadang-wargan malané. Yén samian soroh mala punika mamurti, angga sariran manusané punika kocap pateh sekadi sebun mala. Daging pepineh, wacana, lan parilaksana, ten lian wantah mala. Saking mala medal mala mawali mala. Sekadi gunung luhu malané matumpuk-tumpuk. Ngranayang jagat bhuwana ten urung kamalaan.

Mala ring sarira kabaos mala ning awak. Mala ring bhuwana kabaos mala ning jagat. Makakalih pada surup-sumurup. Saling celepin. Makilit-kilit kadi pasanggaman ula. Sangkaning akéh wénten mala ring awak, jagaté dados letuh-leteh. Ulian mala di jagaté matumpuk-tumpuk, awaké sing suud-suud dadi cara sebun mala.

Mawinan unteng agamané boya lian ngutang mala, nganyut mala, ngaruwat mala, ngeseng mala, nambakin mala, marisuddha jagat, marisuddha awak.

Yén malané sampun kakutang, kaanyud, kageseng, karuwat, kocap manusané mawali nir-mala. Nir-mala punika kawastanin suddha. Sané suddha punika niscaya siddhi. Sané siddhi punika siddha saddhya. Rikala manusané sampun mawali suddha nirmala, niscaya jagaté taler nir-mala.

Santukan akéh kadangwargan malané, akéh taler sarana pamarisuddhané. Manut ring tattwané, wénten sarana toya (tirtha). Wénten sarana api (tapa yoga). Wénten sarana toya tan patoya (shastra). Wénten sarana api tan pakukus (agni rahasya). Yén manut ring susilané, dasa-mala punika karuwat olih dasa-sila, inggih punika panca yama brata lan panca niyama brata. Yén ring upacarané, saranané marupa banten lan sasolahan. Wénten sasolahan wayang Suddhamala, wayang Sapu Leger, sesolahan Calonarang, miwah selantur ipun.

Samian punika wantah sadhana utawi sarana. Yasdyastun akéh maduwe sarana, ten suddha awak lan jagaté saking mala yén ten tepet.

Napi sané mawasta tepet? Indik tepeté puniki sané patut kepineh-pinehin olih kramané sané ramé-ramé mligbagang indik suddhamala ri kalaning Pésta. [ibm]

Ngrereh Déwa Ulah Buta

Mangkin, kesadaran umat Hindu nglaksanayang sembahyang sampun nénten malih kasumangsayan, duaning yéning wénten karya ring kayangan ageng ring sajebag Bali kantos ka dura Bali makéh kramané rauh tangkil. Asapunika taler ri tatkala wénten rerainan sakadi tumpek, purnama, piodalan, lan rerainan sané tiosan, sampun makéh kramané rauh tangkil ngaturang bakti ring sasuhunan. Sakéwanten, pangrauhé ka kahyangan nénten kaserengin antuk parilaksana sané manut ring sesuduk anak sembahyang. Indiké puniki kacihnayang antuk kari makéh kramané lunga sembahyang nganggén panganggo sakadi anak ka mall; ané istri-istri nganggé pepayasan sarwa mael tur makwaca langah, asapunika taler sané lanang-lanang nganggé kampuh sutra mael saha pepayasan destar sakadi destar raja-raja zaman ilu.

Tiosan ring busana sané norak, taler parilaksanan sameton Baliné ri tatkala sembahyang ka kahyangan taler patut kasalinin. Upaminipun, ri tatkala ngantri pacang ngaturang pangubakti ring panataran, genah ngaturang bakti. Sering kaulané matungsek-tungsekan, saling sikut, saling maluin, ngrereh genah mangda polih dumunan ngaturang bakti. Indiké puniki pacang ngawinang pikobet, napi malih yéning pecalang duéné nénten prasida ngatur sang sané jagi maturan. Napi malih kori genah ngranjing ka jeroan cupit, ngangsan robed sampun pamarginé.

I riki majanten asapunapi solah manusané kasujatiannyané ri tatkala ngrereh sané kawastanin ning, nénten ja madasar ning, sakéwanten biuta. Yén selehin daging pustaka suci duéné, tetujon i raga ngaturang bakti ka kahyangan boya ké ngrereh kaeningan manah? Manut ké parilaksanané sembahyang nganggé wastra putih tur ri tatkala pacang ngranjing ka jeroan ring koriné matungsek-tungsekan. Sakadi iklan ring TV-né, ipun i itik prasida saling guluk sareng timpal, ngantré ring genahé cupit nénten sakadi i raga rauh sembahyang manten masuksuk.

Déwa ya, Buta ya, Manusa ya

Déwa di déwéké! Asapunika baos anak wikan. Manusané prasida matuh-matuh sifat déwa yéning parilaksanannyané nénten lémpas ring darmaning agama miwah darmaning negara, taler manut ring sesana soang-soang. Samaliha, kabaos buta, yéning i manusa nglarang parilaksana sané ngadug-adug, lémpas ring uger-uger. Yéning meled gumanti prasida kabaosang Déwa, pastikayang dumun parilaksanané nénten lémpas ring sesana, nénten naenin mabar awig-awig.

Mangkin, parilaksanan kramané méweh pisan narka duaning makasami mawacana becik, sakéwanten ring ungkuring wacana, solah ngipuk. Parisolah puniki kacihnayang taler ring parilaksana duk ngaturang sembah. Saking ngawit pakubonan kantos genah ngaturang sembah, parisolah kramané wénten sané sliwah. Busana norak, basa-basita ngacuh, taler semita mrakpak. Yan selehin niri-niri, yadiastun nénten makéh sané malaksana kadi punika, nanging sakadi baos paribasané aduk sera aji kéténg, asiki malaksana iwang makasami keni ius kaon.

Ka genah suci (Sad Kayangan miwah Dang Kayangan, pura panti, paibon, dadia, mrajan) miwah sané lianan boya ké genah ngrereh kasujatian sekala, sakéwanten yan ring sekala sampun nénten mupuh napimalih ring niskala duhkapan pacang mangguhang kasujatian. Yén ka kayangan sampun makta solah kadi buta, matungsek-tungsekan kadi kabaosang ring ajeng, duhkapan pacang mangguhang Déwa, méh-méhan manggihin buta

Olih: W. Suardiana

Déwa di déwék

Suci marabian sareng sakti. Suci luhuran saking sakti. Akeh paragan sakti yén karuruh ring tattwa, inggih punika Pradhana, Prakrti, Maya, Yoni, Déwi, miwah sane siosan. Sira manusa sakti? Makeh manusa sakti yan karuruh ri sastra: purana, babad, kakawin, miwah satua. Upaminnyané, silih sinunggil sané jagi kasurat driki, Danawa.
Mawasta Danawa santukan medal saking Danu. Pateh sakadi Bregawa medal saking Bregu, Pandawa metu saking Pandu, Kurawa keturunan Kuru, sané metu saking budi Manu mawasta Manawa. Danawa manawi keturunan Danu, manawi polih panugrahan Déwi Danu. Nika mawinan Danawa kasengguh manusa sakti, mawasta Maya Danawa. Carita indik Maya Danawa sampun lumrah kauningin olih para jana sané seneng mudang-madingan Usana. Unteng crita Maya Danawa indik déwa di dewek. Napi déwa di déwék punika? Sadurung nyawis pitakén puniki, ngiring dumun mabaosan indik manusa sakti lianan, upaminyané Prabu Candra Bherawa. Sira kasengguh Bhairawa? Manut ring tattwa, Bherawa punika paragan Siwa rikala ida mamurti dados aéng lan nyejehin. Ri kala punika saktin ida maparab Déwi Bhaiwari. Manut ring crita, makéh wawilangan Bhairawa, silih sinunggil inggih punika Bhairawa sané mapaiketan sareng bulan pinaka ratuning wengi. Akéh peséngan bulan, luirnyané: Soma, Sasih, Sasangka, Indu, Ratih, Candra. Bhairawa sané mepaiketan sareng bulan kaucap Candra Bhairawa. Lontar Bhairawa-tattwa madaging crita indik Sang Prabu sané mapesengan Candra Bhairawa. Ida ketuturan sedek angadu kasiddian ngelés tur ngejuk atma lawan Prabu Yudistira. Unteng daging crita, inggih punika, taler indik déwa di déwék.
Akéh malih crita utawi satua sané medaging indik déwa di déwék, sakadi satua. Cupak-Gerantang. Radén Cupak madué kemiripan sareng Bhairawa ring paindikan déwa di déwék.
Maya Danawa ring pamuput crita kocap kalah. Prabu Candra Bhairawa ring ungkur crita taler kabaos kalah. Raden Cupak taler kalah. Sira sané ngalahang para sakti punika?
Sampun pastika maka tiga manusa shakti punika kakalahang olih sang pangawi crita. Sané ngawi crita punika boya Sang Kawi ngraga, sakéwanten “tradisi”. Saking dumun nyantos mangkin satua-satua punika terus kapidartayang sareng akéh. Punika mawinan ring genahé sané matiosan, nénten pateh pamargin satua-satua punika. Taler ring masa sané matiosan, paridabdab satua-satua punika nénten pateh. Mawinan kaucap, “tradisi” punika sané dados pangawi. Dadosné sané ngalahang para manusa sakti punika wantah tradisi.
Wénten sané kakalahang, wénten sané kamenangang. Sira sané menang? Déwa di déwék kakalahang olih déwa di parahyangan. Déwa di déwék tan pasrana, déwa di parahyangan nganggé srana. Tan pasrana kakalahang olih srana, sakadi bebantenan. Pamargi ngraga kakalahang olih pamargin ramé-ramé. Kalah menang punika wantah pakayunan aab jagat. Yéning aab jagaté megentos, tradisi anyaran pacang ngardi satua indik déwa di déwék sanémenang. Boya kalah-menang punika sané utama, sakéwanten dharma, sané luhuran saking kalah-menang.. Boya déwa di déwék boya déwa di parahyangan, boya banten boya tan pabanten, nanging susila (étika). Susila luhuran saking upacara!
IBM Dharma Palguna

Mengkeb di Galang

Sampun lumrah yén mengkeb utawi ngengkeban napi-napi di tongosé sané sengkil, saru, bet, joh, sepi, suwung, peteng. Yén wénten anak ngrereh sinah sampun sukeh pacang tepukina. Mawinan sué sané mengkeb utawi sané engkebanga ten ketara.
Soang-soang manusa madué napi sané engkebanga, santukan rahasia, lek, ten juari ngédéngang, utawi ten patut orahang. Silih sinunggil genah ngengkebang rahasia, ingih punika keneh, omongan, parilaksana. Sané ten juari ngédéngang awakné lacur, maparilaksana kadi anak sugih patantang-patenteng cara nak kéné cara nak kéto. Anak sané lek yén tawanga belog, ngomong cara anak ririh matata-matiti kéné-kéto ngorahang ané sing tawanga.
Genah paling sengkil ngengkebang rahasia yukti ring keneh lan ati. Santukan keneh lan ati punika sané paling sukeh kecelepin. Punika sané kebaos mengkeb di keneh, mengkeb di ati.
Nanging sira wikan nekepin andus? Kasuén-suén yen sampun tiba masané sinah pacang ketara. Yadiastun asapunika, mengkeb utawi ngengkebang boya parilaksana iwang, taler durung janten patut. Iwang patut nenten driki genahné. Cutetipun, kari melahan metekep bandingan tekén malalung. Manusa sami lekad malalung, yén mati matekep antuk kasa, tikeh, galar, peti.
Ring galangé napi sané saru dados seken, sané ten ngenah dados ngenah, sané ten tepukin dados tepuk, sané rahasia dados omongan, sané malalung dados lek, miwah salanturnyané. Nanging asapunika, wénten ucap sastra: mengkeb di galang? Napi suksman ucap sané ten lumrah punika?
Ngewacen nika ten aluh, ngingetang nika ten gampang, ngresepang daging sastra nika sukeh. Mawinan asapunika ngiring peres palambang basa “mengkeb di galang” punika nganggé pratiwimba kadi ring sor puniki.
Wénten anak sané sampun ngliwatin sastra-agama, ten malih mamuja, mamantra, majapa, mamudra. Sadina-dina geginane mersihin karang, nyampatan luu, ngabut padang, milpilang saang, kadi anak tua biasa. Ten doh saking drika, wénten anak sané wau nyulinggih, sadina-dina mamutih, matungked maukir aéng, nguyeng klénéng lemah peteng, sing taén sing ngomongan sastra rahasia, jénggotné dawa, matané dadua nyelidik buka sing ada ané sing tepukina. Akéh krama désa nangkilin sulinggih anyar punika. Kadéné ditu ada galang. Anak tua ané biasa punika ten tepukina olih kramané, sawiréh anak tua punika mengkeb di galang.
Wénten anak sané sampun tiba ring muncuk gunung raris mawali matalang tedun ka bongkol, ring kubu saka pat di sisin tukade ipun negak magending-gending cara anak sing taén kija. Wénten anak sané jagi munggah ka puncak, marérén di bongkol gunungé, taler ring kubu punika ipun negak sambil masuil wirama bibi anu.
Kalih anak punika kadi pateh, sakewanten ten patuh. Krama sané ten waspada ten uning sira sané sampun turun gunung, sira sané durung munggah. Sira sampun molih rasan muncuk gunung, sira sané wau mireng orti indik puncak. Punika mengkeb di galang. Patut kapineh-pinehin mangda lantur pamarginé ten kegulgul tur kakedeng olih napi sané patut impasin.

Sekar makelopak asiki

Sekar napi sané makelopak wantah asiki? Ten uning titiang, sekar napi punika! Durung naenin titiang manggihin sekar kadi punika. Yén ring satuané, naenin titiang ngwacén. Kocap sané makelopak siki punika mawasta Ékalawé, utawi Ékalawya. Éka” marti siki. “Lawya” utawi “lawé” mateges kelopak utawi daun. Sakéwanten yén ring satuané punika, boya sekar sané mawasta Ékalawya, nanging soroh manusa, sané masenjata manah utawi panah.

Manusa kadi napi
“soroh”
Ékalaya punika? Ten lian kirang langkung manusa kadi puniki: ia sakti nanging ten kalugra; ia dueg kéwala sing kanggo; ia bakti-subhakti sakéwanten bhaktinipuné ten katampi; ia parek sakadi parekan nanging sing katerima; di guminé ané ramé ia marasa pedidian.

Ring jagaté wénten kocap para Guru sane kaaturin kewenangan olih parakramané nyelem putihang iwang lawan patut. Ring satuané, guru jagat punika sané matutang Sang Arjuna, tur ngiwangang Ékalawya. Guru ring satua punika merupa Bhagawan Drona. Sangkaning kadalih iwang, punika mawinan kasaktian Ékalawya kabancut. Ilang kasaktian ipuné prajani. Mawali ipun dados manusa tan pasakti. Sang Guru punika matutang Sang Arjuna, mawinan kadadosang
“pahlawan”,
sané dados menék tuun ring Bhur, Bhwah, Swah Loka.

Yén ring jagat sekala puniki, marupa napi guru sané wenang punika mangkin? Guru punika mangkin sampun nglekas dados
“tradisi”
sané kari madué kewenangan nyelem-putihang nyén ané dadi muwah nyén ané sing dadi. Dadi kén sing dadi nénten pateh sakadi iwang lawan patut. Dadi kén sing dadi tongosné di pakraman. Iwang lawan patut genahné di tattwa.

Napi mawinan Ékalawya ten kalugra? Wénten mangkin pasaut kadi puniki: santukan ipun éka lawya. Santukan ipun sekadi sekar wantah makelopak siki. Santukan sekar adnyanan ipuné nénten makelopak kalih. Napi nika adnyana makelopak kalih? Wénten bebaosan para wikané, sané mligbagan indik keutaman sekar tunjung sané makelopak kalih. Kocap kelopak kakalih punika pratiwimba geni lan amrta. Api punika menék-menékang. Negeh-negehang. Ngedén-ngedénang. Manes-manesang. Kadi punika pemargin anaké ri kala malajahang awak sakadi Sang Ékalawya ring alasé. Gni punika ten lian sakadi utsaha.

Toya amrta punika tedun saking luhuring langit. Tuun nuun-nuunang. Ngetél di sirahé. Yén toyan amrta punika terus ngetel, sinah belus ubun-ubuné. Tis rasan sirahé. Yén terus buin ngetél, lantas matemu toyan damuhé lawan muncuk api-utsahané. Toya amrta punika kabaos panugran.

Panunggalan utsaha lawan panugran pateh kocap sakadi patemuan muncuk api lawan ketélan damuh, sané ngametuang andus alus. Andus alusé punika sané kabaos kasidhian olih para wikané. Punika kocap suksman sekar tunjung sané makelopak kalih. Sekar punika kocap pralambang kasiddhian. Magenah ring Adnya Cakra.

Ékalawya yukti sakti. Sakéwanten durung molihang amrta. Apin ipuné ngendih murub, durung matemu sareng damuh sané tis hening. Mawinan kasaktian ipuné ical. Panes apin ipuné ngeranayang puun awakne pedidi.

Kasaktian lian kocap lawan kasiddhian. Sakti punika meraga pradhana. Kasiddhian punika panunggalan purusha pradhana. ibm. dharma palguna

Sol Mi Re Do

Yen ring satuané, liu pisan anak sané médué geginan matapa. Wénten sané matapa di tengah gua ané peteng dedet. Wénten matapa di bongkol gunungé sané bet. Wénten di muncuk gunungé tegeh ngawir. Taler wénten ring selagan bangsing punyan bingin sané wayah. Samaliha wénten kocap sané matapa sambilang negak, sambilang majujuk, néngkléng, nungkayak, mekakeb, nungkalik, sambilang nyelép, nuding langit, ngamigmig, muah sané soléh-soléh siosan. Boya para lanang kémenten sané nglarang geginan kadi punika, taler akéh kocap para istriné nyarengin matapa. Tungkulang iteh matapa, ungsep ipun manjus, maambuh, masuwah, masigsig. Nganti dawa malémod bokné gémpél. Jenggotné putih. Kumisné makilit. Bulun sipahné jering.

Unteng daging satua kadi punika: tapa ten palas sareng gegodan. Mawinan yén wénten anak matapa, pastika sampun manggihin gegodan. Kadi sapunika ring satua. Taler kadi punika minab ring idup sadina-dina.

Anaké sané luas matapa patuh kocap kadi anak luas nyagjagin gegodan. Yén seken-seken nglarang tapa, sinah gegodané énggal teka. Yén gegodané palaibin, ento koné madan matapa buung. Yén kalah nglawan gegodan, ento koné madan sol mi ré do utawi kema pocol mai kado. Yén menang, orahanga masari patapané. Ditu lantas polih panugran manut tetujon. Koné dadi masih nunas paimbuh panugran, sakadi
“bonus”. Di satuané liu anak matapa mulih ngaba bidadari. Koné bidadari ento dadi tukang ngalap bunga yén lakar muspa ka merajan. Dadi masih tunden mecik-mecik cokor ri kala kenyel negak masila mepuja nguncarang mantra japa mudra. Kénten caritan anak sané menang ring patapan. Kadi Sang Arjuna sané polih panugran utama marupa panah Pasupati, taler polih panugran “tambahan” marupa bidadari sané dumun
ngoda Ida di alas patapan Idrakilane.

Sakéwanten nénten sami anaké sané matapa polih panugran kakalih punika. Akéhan anaké mangkin matapa kadi gendingan sol mi re do. Daké maan panugran, gegodan dogén sing ada teka. Majalan suwung mulih puyung. Gegaén kutang, pipis telah anggon sesari dini ditu. Anaké kadi puniki baosanga metapa milu-milu tuwung. Luas matapa peteng-peteng ka tongos ané orahanga tenget kéwala apang ada ané nimpalin. Sing bani padidian. Ngorahang nyeh tekén ibané padidi. Negak masila, lima macakupan, mata ngidem, angkihan ngangsur ningeh munyi makrisikan kadén kéné kadén kéto. Énggal-énggal ngaturang "Om, Shanti, Shanti, Shanti, Om" lantas makirig mulih. Neked jumah nuturang ibané nepukin ané aéng-aéng, ningeh munyi ané alus-alus. Saha bukti pesuanga batu uli di kantong bajuné. Batuné ento orahanga paican Betara sané malinggih di tongos tenget totonan. Enggang-enggep sampi mabalih gong anaké ningehang. Sabilang peteng ia ngipi, sabilang semeng ia melutin isin ipian. Makelo-kelo patuhanga ibané teken Sang Arjuna. Nyamané kadéna watek Korawa. Nepukin anak jegeg di marginé kadéna bidadari lakar ngoda ibané. Kadéna panugran
“tambahan”.


Encén patapan ané seken-seken? Encén patapa ané ngaé-ngaé? Sing kena ban ngorahang. Kéwala kena ban ngrasanin. Sekené sing perlu orah-orahang. Sing sekené sing perlu jalanin. Yén seken-seken nawang awakné seken, niscaya lakar paekina tekén gegodan aéng utawi alus. Wiréh tapa ten palas sareng goda. Gegodan sané ngatehang anaké ané matapa lakar menék gunung, utawi lakar nyemplung ka pangkung. IBM. Dharma Palguna

Watulumbang

Watugunung punika aran wuku sané pinih ungkur. Kruna watugunung dados taler ketegesin watu ring utawi saking utawi duén gunung. Taler dados kategesin watu punika gunung, gunung punika watu. Santukan wénten ucap sané ngandikayang kasujatian gunung punika tunggal lawan batu. Watu punapi sane meteges tunggal lawan gunung?
Sané kaucap tunggal lawan gunung inggih punika watu sané majujuk, jegjeg, madeg. Batu sané madeg punika ring makudang cakepan kawastanin lingga. Lingga punika palambang kepurusan, sthanan Ida Betara Siwa. Gunung taler ring makudang cakepan kawuwus lingga acala, tegesnyané lingga sané nénten magingsir. Ring Lingga Acala, Siwa kaucap Sanghyang Giri Natha utawi Rajan Gunung. Taler kaucap Sanghyang Giri Pati. Kruna pati boya wantah mateges raja, taler mateges mati. Rajan Gunung sané ngicén kauripan, Ida taler sané muput sakancan maurip dados mati. Ring gunung, saktin Ida Betara Giri Natha kaucap Giri Putri, utawi Déwi Gunung. Makakalih Betara-Betari masthana ring muncuk gunung. Taler gunung kaucap méru, mahaméru, sumeru.
Pamungkas atur, watugunung punika lingga-mangadeg. Ring napi watugunung punika mangadeg? Ring batubumi. Kruna batubumi dados kategesin batu sané wénten ring bumi, batu saking bumi, batu duén gumi. Taler wénten kapatutannyané yéning kategesin batu punika bumi, bumi punika batu. Santukan wénten ucap sané ngandikayang kasuksman batu punika tunggal lawan bumi.
Watu punapi sané kategesin tunggal lawan bumi? Wénten akéh panyawis pitaken puniki. Silih sinunggil watulumbang. Ring sekala watulumbang punika boya tios waluyu batu sané lumbang. Ring makudang cakepan watulumbang kaucap yoni. Kruna yoni madué makudang arti, luirnyané: genah palekadan, wit (wiwitan, kawitan), mula (kemulan), bobot (beling). Ring Whrehaspatitattwa kaucap, “akweh ikang yoni sangkaning mangdadi”. Yoni punika sangkan (wit, mula) sekancan sané maurip. Akéh kawéntenan yoni punika, sakadi: brahmana-yoni, daitya-yoni, déwa-yoni, garbha-yoni, janma-yoni, naga-yoni, raksasa-yoni, sarwa-yoni, sarwabhuta-yoni, sudra-yoni, swa-yoni, widyadhara-yoni, miwah sané siosan.
Watulumbang inggih punika yoni. Watugunung ngadeg ring watulumbang. Lingga mangadeg ring yoni. Réh lingga palambang kapurusan lan yoni palambang kapradhanan, dadosné Purusa ngadeg Pradana. Lanang ngadeg ring istri. Ngadeg boya marti nyekjek, sakéwanten matumpu. Purusa matumpu ring Pradana. Lanang matumpu ring istri. Suksmané, sami matumpu ring bumi.
Ring pawukon, wuku pangawit mawasta Sinta. Sinta punika bhumi, ibu, yoni, réh saking Sinta sangkan wuku siosan sakadi Landep, Ukir, Kulatir miwah salanturnyané rauh ring Watugunung. Manut crita Watugunung maibu Sinta. Santukan paragan lingga, Watugunung matumpu tur rumaket ring Sinta, sakadi kapurusan (phallus) nunggal kalawan kapradanan (vagina). Punika mawinan kabaos Watugunung marabian sareng Sinta.
Wénten tiosan Watulumbang kalinggihin olih lingga-suksma (ten katon). Sangkaning tejan surya malulut lawan tis toya, kasuén-suén tumbuh Lumut-lumut ring Watulumbang punika.
IBM Dharma Palguna

Sangkaning Guyu

Ten béda kadi pangarange mangkin, riinan para Kawi miwah pangawi siosan taler madué sekaa. Sekaa para Kawi punika, kawastanin Sabha. Makéh teges kruna sabha sujatiné. Sabha meteges genah para Kawiné mabligbagan sapariindik lan unduk. Sabha taler meteges paruman sané kapiletin olih para Kawi. Sakadi pangawiné mangkin, duk punika wénten pangawi sané pinih wredha ring tattwa lan rasa-bhasa, wénten pangawi sané wawu malajah, wénten pangawi sané akéh ngamedalang sesuratan, wénten taler sane kirang “produktif” utawi ayem.

Wénten mekudang soroh Kawi, manut linggih lan pamargi. Kawi Wiku inggih punika Sang Kawi sané dados pandita, utawi sulinggih kadi baosé mangkin. Wénten Kawi Lalana inggih punika Sang Kawi sané ten jenek meneng ring pesramanidané, réh punika Ida jenek nglanglang bhuwana ngutang enjek-enjekan ring manca désa. Wénten Kawi Shunya inggih punika Sang Kawi sané mamutus saking paiketan jagat lan krama tur meneng ring genahé sané suwung, makayunin indik suwung, ngardi sesuratan indik dharmaning putus, dharmaning shunya, dharmaning niskala. Wénten Kawi Rajya inggih punika Sang Kawi sané dados juru surat keraton, ngajegang linggih Sang Amangku Rat, utawi raja. Makeh malih soroh kawi. Kawi sane pinih wreddha ring tattwa lan Sastra kaucap dados manggala ning Sabha. Ida Sang Wreddha Kawi Pandita dados Sabha Ning Sabha.

Matiosan yakti linggih tur pamargin para Kawiné. Wénten sané puniki wénten sané punika, wénten driki wénten drika, wénten mamargi wénten meneng. Yadiastun matiosan, sakéwanten wénten pamatehné. Sané pateh punika ten lian ucap sangkaning guyu. Samian Kawi mabaos kadi punika indik sesuratan utawi kakawinidané.

Ucap sangkaning guyu kasurat ring makéh kakawin sané keuningin. Wénten sané magenah ring pamahbah utawi manggala kakawin. Wenten taler sané kasurat ring pamuput utawi ungkur kakawin punika. Ring makudang kakawin ucap punika wénten kasurat ring pamahbah lan ungkur.

Suksman ucap punika, manut ring pangresep para sarjanané, wantah baos ngalap kasor ring para kawi siosan sané sampun wreddha tur sampun maraga Wacana Pati (rajan wacana), Jayeng Lengkara (jaya ring tata titi bhasa), lan Jayeng Rasa (sampun nglintangin rasa). Ring ajeng sang para wreddha kawi punika, kakawin sané wawu kakaryanin olih Sang Kawi punika ten bina dados kakedekan, geguyon, lan cecacadan.

Ngalap kasor ring para wreddha pandita pateh sakadi ngalap kasor ring Sanghyang Jnana. Punika dasar peguron-guron. Kekawin punika waluya sadhanan Sang Kawi meparek ring Sanghyang Jnana. Sangkaning guyu boya maarti kakawin punika kaon, utawi iwang.

Ucap punika kadi bulih bawang, akeh kulit nyane, dagingne ten katon, sakéwanten rasané sakadi ngebekin awak, ngantos ngetel-tel toyan panyikané, boya sangkaning nangis, sakadi punika yén kasusupin olih rasa bawang. Punapi yan kasusupin olih rasa sastra? Sastra punika kocap silih sinuggil sadhana amuter tutur, utawi madingang keneh, madingang tattwa, madingang don utawi tetujon. [IBM. Dharma Palguna].

Sangkaning Guyu

Ten béda kadi pangarange mangkin, riinan para Kawi miwah pangawi siosan taler madué sekaa. Sekaa para Kawi punika, kawastanin Sabha. Makéh teges kruna sabha sujatiné. Sabha meteges genah para Kawiné mabligbagan sapariindik lan unduk. Sabha taler meteges paruman sané kapiletin olih para Kawi. Sakadi pangawiné mangkin, duk punika wénten pangawi sané pinih wredha ring tattwa lan rasa-bhasa, wénten pangawi sané wawu malajah, wénten pangawi sané akéh ngamedalang sesuratan, wénten taler sane kirang “produktif” utawi ayem.

Wénten mekudang soroh Kawi, manut linggih lan pamargi. Kawi Wiku inggih punika Sang Kawi sané dados pandita, utawi sulinggih kadi baosé mangkin. Wénten Kawi Lalana inggih punika Sang Kawi sané ten jenek meneng ring pesramanidané, réh punika Ida jenek nglanglang bhuwana ngutang enjek-enjekan ring manca désa. Wénten Kawi Shunya inggih punika Sang Kawi sané mamutus saking paiketan jagat lan krama tur meneng ring genahé sané suwung, makayunin indik suwung, ngardi sesuratan indik dharmaning putus, dharmaning shunya, dharmaning niskala. Wénten Kawi Rajya inggih punika Sang Kawi sané dados juru surat keraton, ngajegang linggih Sang Amangku Rat, utawi raja. Makeh malih soroh kawi. Kawi sane pinih wreddha ring tattwa lan Sastra kaucap dados manggala ning Sabha. Ida Sang Wreddha Kawi Pandita dados Sabha Ning Sabha.

Matiosan yakti linggih tur pamargin para Kawiné. Wénten sané puniki wénten sané punika, wénten driki wénten drika, wénten mamargi wénten meneng. Yadiastun matiosan, sakéwanten wénten pamatehné. Sané pateh punika ten lian ucap sangkaning guyu. Samian Kawi mabaos kadi punika indik sesuratan utawi kakawinidané.

Ucap sangkaning guyu kasurat ring makéh kakawin sané keuningin. Wénten sané magenah ring pamahbah utawi manggala kakawin. Wenten taler sané kasurat ring pamuput utawi ungkur kakawin punika. Ring makudang kakawin ucap punika wénten kasurat ring pamahbah lan ungkur.

Suksman ucap punika, manut ring pangresep para sarjanané, wantah baos ngalap kasor ring para kawi siosan sané sampun wreddha tur sampun maraga Wacana Pati (rajan wacana), Jayeng Lengkara (jaya ring tata titi bhasa), lan Jayeng Rasa (sampun nglintangin rasa). Ring ajeng sang para wreddha kawi punika, kakawin sané wawu kakaryanin olih Sang Kawi punika ten bina dados kakedekan, geguyon, lan cecacadan.

Ngalap kasor ring para wreddha pandita pateh sakadi ngalap kasor ring Sanghyang Jnana. Punika dasar peguron-guron. Kekawin punika waluya sadhanan Sang Kawi meparek ring Sanghyang Jnana. Sangkaning guyu boya maarti kakawin punika kaon, utawi iwang.

Ucap punika kadi bulih bawang, akeh kulit nyane, dagingne ten katon, sakéwanten rasané sakadi ngebekin awak, ngantos ngetel-tel toyan panyikané, boya sangkaning nangis, sakadi punika yén kasusupin olih rasa bawang. Punapi yan kasusupin olih rasa sastra? Sastra punika kocap silih sinuggil sadhana amuter tutur, utawi madingang keneh, madingang tattwa, madingang don utawi tetujon. [IBM. Dharma Palguna].

ngadu aduan

Dugasé nu cenik ia demen ngadu jangkrik. Jangkriké paluanga ajak jangkrik. Suba lantas kelih, ia demen ngadu siap. Siapé aduanga ajak siap. Kéto ia ulih cenik nganti kelih, sing suud-suud maplalian. Sangkané ada anak ngorahang, ia nyalanang swadharma bebotoh.

Ada bebotoh ané menang. Liunan bebotoh ané kalah. Ané menang marasa cara nemu swargan di kenehne. Ané kalah cara nepukin awakné macemplung ka neraka. Mula saja swargan ajak nerakané sing joh uli di plaliané. Plalian ngaé rasa kelangen. Di kelangenané tongos anaké ulung. Ditu masih tongos anaké lakar nepukin jalan.

Ento mara plalian ngadu jangkrik tekén ngadu siap. Liu enu plalian soroh adu-aduan. Ada ané demen ngadu kéné. Ada ané demen ngadu kéto. Ada koné
“plalian” anak
lingsir-lingsir lawasé. Sing ngadu jangkrik. Sing ngadu siap. Kéwala ngadu Ongkara. Lingsir-lingsiré jani liu koné makita maplalian buka kéné.

Ongkara ané ngadeg paluanga ajak Ongkara ané sumungsang. Yan sida matemu muncuk-muncuk Ongkarané, ento baosanga menang. Yén menang, koné lakar moksa. Yén kalah, nyumu koné buin lekad ka guminé. Minab dadi jangkrik aduan. Mirib dadi siap jago. Bisa masih dadi padharma wacana ulung.

Di sastrané liu ada satua unduk plalian adu-aduan. Nyén sing nawang inan bebotohe ané madan Bagus Diarsa. Yén cara raosé jani, Bagus Diarsa sejati preman tajén. Dija ada tajén ditu ada Bagus Diarsa. Dija sing ada Bagus Diarsa, ditu sing ada tajén. Yén Bagus Diarsa tondén teka, pasti tajéné tondén mulai. Yén Bagus Diarsa suba mulih, cecirén tajéné pasti suba suud. Nanging Bagus Diarsa boya bebotoh ngawag-ngawag. Bagus Diarsa ento silih sinunggal bebotoh sané kalugra katemu sareng Bathara Shiwa.

Kéto koné di satua Baliné, indik bebotoh ané matemu sareng Bathara Shiwa. Yén di basa sastrané,
“metemu ajak Bathara Shiwa”
artiné patuh tekén moksa.

Ayam Bagus Diarsané misi taji lanying. Aduanga muncuk tajiné ento ajak muncuk taji siap musuhné. Atiban-tibanan kéto dogén geginan Bagus Diarsané. Suba makelo dadi bebotoh, mara lantas ia siddha ngatepang muncuk tajin siapné lawan muncuk tajin siap musuhné. Kéto mirib yén satuane pelutin. Muncuk taji punika baosanga pratiwimba muncuk Ongkara.

Ada masih satua lenan. Nyen sing nawang Dewi Indumati, titisan dedari Dyah Harini di satua Sumanasantakane. Indumati moksa ulian sekar Sumanasa ane ulung sumungsang uli di langit. Ditu di selagan susune sekar sungsange ento matemu ajak sekar ane ngadeg. Sekar sumungsange ento baosanga Ongkara Sungsang olih anake. Sekar ane ngadeg kocap Ongkara Ngadeg.

Yén ngadu Ongkara orahang plalian mirib tusing beneh. Ento munyi ngémpélin. Sukeh sajan koné paplajahan ngadu Ongkarané ento. Ada anak wikan maosang, sukehan koné ento tekén ngadu muncuk dui. Koné sukehan tekén ngadu muncuk jaum. Mawinan ring wewidangan sastra Baliné, ento baosanga sastra kalepasan.

Yén ngadu jangkrik utawi ngadu ayam punika plalian ajak liu. Utawi plalian ngajak sekaa. Ngadu Ongkara punika gawé pedidian. Sing dadi barengin. Sing nyidang marengin. Sing dadi dum. Patuh tekén gawé suwung. Di menangé sing masih ada anak nawang. Napi anaké sané moksa, uning ragané moksa? Kénten pitakén mahasiswa Hinduné. ibm. dharma palguna

ngadu aduan

Dugasé nu cenik ia demen ngadu jangkrik. Jangkriké paluanga ajak jangkrik. Suba lantas kelih, ia demen ngadu siap. Siapé aduanga ajak siap. Kéto ia ulih cenik nganti kelih, sing suud-suud maplalian. Sangkané ada anak ngorahang, ia nyalanang swadharma bebotoh.

Ada bebotoh ané menang. Liunan bebotoh ané kalah. Ané menang marasa cara nemu swargan di kenehne. Ané kalah cara nepukin awakné macemplung ka neraka. Mula saja swargan ajak nerakané sing joh uli di plaliané. Plalian ngaé rasa kelangen. Di kelangenané tongos anaké ulung. Ditu masih tongos anaké lakar nepukin jalan.

Ento mara plalian ngadu jangkrik tekén ngadu siap. Liu enu plalian soroh adu-aduan. Ada ané demen ngadu kéné. Ada ané demen ngadu kéto. Ada koné
“plalian” anak
lingsir-lingsir lawasé. Sing ngadu jangkrik. Sing ngadu siap. Kéwala ngadu Ongkara. Lingsir-lingsiré jani liu koné makita maplalian buka kéné.

Ongkara ané ngadeg paluanga ajak Ongkara ané sumungsang. Yan sida matemu muncuk-muncuk Ongkarané, ento baosanga menang. Yén menang, koné lakar moksa. Yén kalah, nyumu koné buin lekad ka guminé. Minab dadi jangkrik aduan. Mirib dadi siap jago. Bisa masih dadi padharma wacana ulung.

Di sastrané liu ada satua unduk plalian adu-aduan. Nyén sing nawang inan bebotohe ané madan Bagus Diarsa. Yén cara raosé jani, Bagus Diarsa sejati preman tajén. Dija ada tajén ditu ada Bagus Diarsa. Dija sing ada Bagus Diarsa, ditu sing ada tajén. Yén Bagus Diarsa tondén teka, pasti tajéné tondén mulai. Yén Bagus Diarsa suba mulih, cecirén tajéné pasti suba suud. Nanging Bagus Diarsa boya bebotoh ngawag-ngawag. Bagus Diarsa ento silih sinunggal bebotoh sané kalugra katemu sareng Bathara Shiwa.

Kéto koné di satua Baliné, indik bebotoh ané matemu sareng Bathara Shiwa. Yén di basa sastrané,
“metemu ajak Bathara Shiwa”
artiné patuh tekén moksa.

Ayam Bagus Diarsané misi taji lanying. Aduanga muncuk tajiné ento ajak muncuk taji siap musuhné. Atiban-tibanan kéto dogén geginan Bagus Diarsané. Suba makelo dadi bebotoh, mara lantas ia siddha ngatepang muncuk tajin siapné lawan muncuk tajin siap musuhné. Kéto mirib yén satuane pelutin. Muncuk taji punika baosanga pratiwimba muncuk Ongkara.

Ada masih satua lenan. Nyen sing nawang Dewi Indumati, titisan dedari Dyah Harini di satua Sumanasantakane. Indumati moksa ulian sekar Sumanasa ane ulung sumungsang uli di langit. Ditu di selagan susune sekar sungsange ento matemu ajak sekar ane ngadeg. Sekar sumungsange ento baosanga Ongkara Sungsang olih anake. Sekar ane ngadeg kocap Ongkara Ngadeg.

Yén ngadu Ongkara orahang plalian mirib tusing beneh. Ento munyi ngémpélin. Sukeh sajan koné paplajahan ngadu Ongkarané ento. Ada anak wikan maosang, sukehan koné ento tekén ngadu muncuk dui. Koné sukehan tekén ngadu muncuk jaum. Mawinan ring wewidangan sastra Baliné, ento baosanga sastra kalepasan.

Yén ngadu jangkrik utawi ngadu ayam punika plalian ajak liu. Utawi plalian ngajak sekaa. Ngadu Ongkara punika gawé pedidian. Sing dadi barengin. Sing nyidang marengin. Sing dadi dum. Patuh tekén gawé suwung. Di menangé sing masih ada anak nawang. Napi anaké sané moksa, uning ragané moksa? Kénten pitakén mahasiswa Hinduné. ibm. dharma palguna

Layah

Yén ada anak ngomong, layahné sing nengil-nengil. Yén ada anak madaar, layahné masih sing nengil-nengil. Ulian layah sing nengil-nengil, orahanga ngomong ajak madaar ento patuh. Orahanga layahé idup. Yén layahé nengil, orahanga layahé pules. Yén suba bisa mulesang layah mara koné lakar tawang kesejatian apa madan madaar lan kasejatian apa madan ngomong.

Sukeh sajan koné mulesang layah. Ada anak mapuasa sing madaar sing nginum-inuman apang nengil koné layahné. Kéto masih ada anak mamona brata, sing ngomong-gomong apang ngoyong koné layahné. Kéwala yén ri kala ngelekang paos, utawi ri kala makecuh, maklisikan layahné. Yén ia geleh utawi ipit di pedemané, masih layahné kerjang-kerjing cara lindung uyahin. Mawinan upawasa tekan mona imbuhina aji brata jagra. Tetujoné, apang sing pules awaké, apang sing bangun layahé.

Kéto sukehné muruk mulesang layah. Yén sing bisa tur sing biasa mabrata kéné utawi mabrata kéto, kanggoang depin bareng ngawag-ngawag mulesang layah. Apang sing kena upadrawa saking Sang sané melinggih ring bongkol, ring tengah, ring tuntung ing layah. Apang sing nyanan cara Kumbhakarna. Kenehné ngorahang kéné, pemesuné keto, ulian layahné plintira olih Déwi Saraswati.

Kanggoang pepolosan. Pabedikin ngomong ané tidong-tidong. Kuangin madaar sarwa ané ngelengehin. Jani suba liu koné anak mabuk ulian lebihan brata. Ulian magirang-girangan nempa kéné muruk kéto. Pepinehé pineh-pinehin.

Liunan anaké madaar ulian basangné layah. Kéto masih anaké ané terus ngomong ulian papinehné ané layah. Ri kala madahar, nasi ané ada di sisi celepanga ka tengahan basangé. Ri kala ngomong, isin keneh ané ada di tengah pesuanga ka sisi. Nyelepang ajak mesuang kéto bédané madaar tekén ngomong. Yadiastun béda, maka dadua pada-pada masenjata layah.

Ada anak demen ngomong sambilanga madaar. Madaar sambilanga ngomong. Kéwala sejatiné yén sedengan magelekan, sing nyidang layahné mesuang munyi. Kéto masih ri kala sedeng mesuang munyi, sing bisa layahné magelekan.

Pesu mulih, ka tengah ka sisi, kéto koné silih sinunggal kautaman layahé. Di buku pelajahan agamané di sekolahan, layah masuk ketékan indriya. Adanina jihwendriya. Tuturanga masih di buku agamané, layah ento koné indriya aéng tur berbahaya.

Yén telektekang mula saja layahé serem. Yén layahé pesu uli di guan bunguté, utawi nyelép, gobané mirib cara ular kobra. Yén ngetél paosné, mirib masih cara upas naga misi racun.

Yén di gambar-gambar rajahané, liunan layahé nyelép tur dawa-dawa. Apabuin layah rangda, ngelénténg nganti ka pungsed dawané. Cara nak lakar nyilapin api uli di pungsed.

Yén ada anak sidhhi mantra wakbajra, kapah-kapah koné ia mesuang munyi. Kapah-kapah koné layahné bangun maklisikan. Kéwala yén bangun layahné cepok, jeg cepeng mantrané. Apa ané orahanga, seken-seken mabukti.

Tungkalikane ada kedis Crukcuk Kuning. Bungutne sing taén siep. Layahné sing taén pules. Data-data omonganga. Yen di tuturan satuané, kedis Crukcuk koné ané paling sing bisa mamantra. Yén ia mamantra, empeng koné kuping bhuta kalané. Nganti buung koné bhuta kalané pules. ibm. dharma palguna

Aksara Mati

Mamaca patuh tekén majalan. Yén ri kala majalan nepukin dongkang mati, sinah suba ané mati ento kecogin, langkahin, utawi lewatin. Sing ada anak makatang ngurip dongkangé ento apang buin idup, cara di satua-satuané.

Kénten kirang langkung pratiwimba pamargi ri kala memaca. Yén manggihin aksara mati di selagan kruna utawi lengkara, punapi antuk? Rarisang sampun kecogin, langkahin, utawi lewatin. Ten perlu ngurip sané mati punika. Rarisang munyiang aksara sané dados munyiang. Santukan mamaca mateges ngamunyiang aksara sané dados munyiang.

Aksara sané dados munyiang, kabaos aksara idup. Aksara sané ten dados munyiang, kebaos aksara mati. Sakancan aksara sujatiné idup, utawi dados munyiang. Aksara punika mati, yén lebihan panganggé, utawi lebihan payasan, utawi lebihan aba-abaan. Panganggé aksara nénten setata ngidupang. Panganggé taler ngamatiang.

Minab kénten taler nasib anak sané majalan joh. Méh ipun lakar mati di tengah jalan yén lebihan panganggé, lebihan payas, lebihan aba-abaan. Sakadi perahu nyilem yén lebihan muatan.

Ring Sastra Bali wénten tata cara ngamatiang aksara. Wénten taler tata-titi ngurip aksara. Ngematiang aksara kaplajahin dumunan. Ngurip aksara kaplajahin ungkuran. Lian sareng paplajahan indik kemanusan.

Yén ring kamanusan, ngurip sarira dumun, nglepas urip ungkuran. Ngurip manusa pateh tekén ngubuh awak, ngubuh panak, ngubuh keneh, ngubuhin pangrasa, citta, buddhi. Nglepas urip pateh teken nglepas atma, mati raga, mati rasa, pamutus, pamegat, pralina. Encén sukehan ngubuh awak tekén mralina awak. Wénten anak maosang pada-pada sukeh. Wénten taler sané maosang nglepas atma punika sukehan. Yén ngubuh awak sakadi ngatepang, mralina awak kocap pateh sakadi malasang. Ngatepang lan malasang, ia patuh, ia sing patuh.

Aksara lawan manusa ia paek ia patuh, kéwala ia joh, ia sing patuh. Yén aksara kocap linggih Bathara, manusa masih linggih Bathara. Yén Bathara Siwa malinggih ring Ongkara, awak manusané masih cara Ongkara pakantenané. Rambut kocap Nada. Sirah kasengguh Windu. Bahu kabaos Ardhacandra. Sabetén bahu orahanga Wiswa, utawi Okara. Aksara suci kocap wantah nyekala ring manusa suci. Yén aksara kasuciang, manusa sapatutné taler kasuciang. Kénten yén aksara lawan manusa baosang paek utawi patuh.

Wénten kocap manusa kutang aksara. Aksara ten jenek malinggih di awak manusané punika. Upaminipun, yén aksara sané malinggih di kuping matilar, bongol kocap dadiné jlemané punika. Yén aksara di mata matilar, buta koné jlemané ento. Yén aksara ané di papusuhan macuet, mati manusané.

Wénten taler kocap manusa ngutang aksara. Yén aksara sané matulis di buku-buku utawi lontar kutanga, belog koné padadin manusané ento. Yén aksara sané matulis di awakipuné kutanga, utawi ten runguanga, ten mataksu kocap dadosné jlemané punika. Napi taksu punika? Napi kasujatian punika?

Pasautné ada di patakoné. Ento suba ané madan kasujatian! Sing ada taksu yén sing ada kasujatian. Sing ada aksara suci yang sing ada kasujatian. Sing ada manusa sujati yén sing jati-jati sujati. ibm. dharma palguna

Trena-Windu

Wénten soroh entik-entikan padang mawasta trena. Kruna padang sujatine marti galang, sekadi ring baos galang apadang. Ring dija wénten padang linggah, drika genahe katon galang. Taler manahé sareng galang. Napi ngaranayang manahé galang?

Yén ring tattwa, kocap wantah Manah sané ngaranayang manahé galang. Pateh sakadi baos; Manah anggén ngubuh manah; Manah anggon nungkulag manah; Manah anggén ngubadin manah. Baos tattwa punika makulit. Yén ten uning melutin, orahanga tattwané ento munyi ngambun di langit, sing ngentuk tanah. Dija ada unduk entik-entikan soroh padang ngaranayang manahé galang? Yén saja keto, mirib buron sampi malunan nepukin galang.

Di muncuk padangé ada damuh abulih. Damuhé ento teka uli di langité ané sing bakat baan nyuhjuh. Sing kena ban nuturang kénkén pajalan damuhé uli di langité. Semeng-semeng mara bangun dapatang damuhé suba malinggih di muncuk padangé. Damuh ento ning suci cara ketisan tirta. Buka soca sudhhamani. Kadi atma suci sedeng nyantosang Hyang Arka medal saking langité bedangin.

Ri kala Hyang Arka medal, katon wayangan Idané ring damuhé sané alit punika. Sekadi nunggal wayangan Surya kelawan damuh-atma punika. Sakéwanten panunggalan punika wantah ajebos. Yén sampun mamargi Hyang Arka negeh-negehang, damuh punika ilang saking muncuk padangé. Kija damuhé ilang? Yen ten becik ban nyingakin, sinah ten uning napi damuhé punika ulung ka tanah, napi awor ring panes téjan suryané.

Sapunika kirang langkung kawéntenan padang lan damuh. Padang punika trena, damuh punika windu. Sakéwanten trnawindu punika boya wantah padang kalawan damuh, Trnawindu taler pesengan sang dwija taruna sané pinih kasumbung ring Kakawin Sumanasasantaka. Ida yukti-yukti suddha, lan yakti-yakti siddhi, yadiastun kari anom. Kesucian Idané sakadi damuh ring muncuk padang. Kabaos suddhi santukan ring angga Idané wénten wayangan Surya sané setata galang. Kaucap siddhi santukan Ida wénten ring muncuk trena.

Sira Begawan Trnawindu punika? Ngiring takénang sareng Mpu Monaguna, sawiréh Ida sané ngardi Sumanasantaka. Kocap Begawan Trnawindu punika putera-dharma Begawan Agastya. Samian pawarah dang guru sampun katelebang. Genah patapan Idané ring Gunung Himawan, inggih punika silih sinunggil pancagiri sané suci lan madurgama. Saking patapané punika kocap wénten sunar ngendih neked ka langit. Punika cecirén Ida sampun muktyang sarining pawarah. Asep pahoman ten pegat-pegat sakadi paragan Ongkara jangkep Windu Nada. Mejalaran gelaran tapa, brata, yoga, samadhi, Ida molihang napi sané kabaos Asta Éswarya, inggih punika kasiddhian manah sané kutus akéh wilangannyané. Sangkaning Asta Éswarya punika mawinan Ida kabaos molihang jnana-shakti Sadashiwa. Sekadi nyakala Betara Sadashiwa ring Begawan Trnawindu.

Sapunika satua lan tattwan indik trna, indik windu, indik Begawan Trnawindu. Wénten raris anak melutin kulit satuané punika. Kocap angga sariran manusa ten béda kadi trna. Rauh ring muncuk trna punika waluya manah sané suci. Yéning yukti-yukti suci, sinah sampun pacang molihang kasiddhian. Ri kala jangkep kutus wilangan kasiddhian punika, sakadi Asta Éswarya, manah punika kabaos Jnanasiddhi. Nika sané mawasta bek.



IBM. Dharma Palguna

Trena-Windu

Wénten soroh entik-entikan padang mawasta trena. Kruna padang sujatine marti galang, sekadi ring baos galang apadang. Ring dija wénten padang linggah, drika genahe katon galang. Taler manahé sareng galang. Napi ngaranayang manahé galang?

Yén ring tattwa, kocap wantah Manah sané ngaranayang manahé galang. Pateh sakadi baos; Manah anggén ngubuh manah; Manah anggon nungkulag manah; Manah anggén ngubadin manah. Baos tattwa punika makulit. Yén ten uning melutin, orahanga tattwané ento munyi ngambun di langit, sing ngentuk tanah. Dija ada unduk entik-entikan soroh padang ngaranayang manahé galang? Yén saja keto, mirib buron sampi malunan nepukin galang.

Di muncuk padangé ada damuh abulih. Damuhé ento teka uli di langité ané sing bakat baan nyuhjuh. Sing kena ban nuturang kénkén pajalan damuhé uli di langité. Semeng-semeng mara bangun dapatang damuhé suba malinggih di muncuk padangé. Damuh ento ning suci cara ketisan tirta. Buka soca sudhhamani. Kadi atma suci sedeng nyantosang Hyang Arka medal saking langité bedangin.

Ri kala Hyang Arka medal, katon wayangan Idané ring damuhé sané alit punika. Sekadi nunggal wayangan Surya kelawan damuh-atma punika. Sakéwanten panunggalan punika wantah ajebos. Yén sampun mamargi Hyang Arka negeh-negehang, damuh punika ilang saking muncuk padangé. Kija damuhé ilang? Yen ten becik ban nyingakin, sinah ten uning napi damuhé punika ulung ka tanah, napi awor ring panes téjan suryané.

Sapunika kirang langkung kawéntenan padang lan damuh. Padang punika trena, damuh punika windu. Sakéwanten trnawindu punika boya wantah padang kalawan damuh, Trnawindu taler pesengan sang dwija taruna sané pinih kasumbung ring Kakawin Sumanasasantaka. Ida yukti-yukti suddha, lan yakti-yakti siddhi, yadiastun kari anom. Kesucian Idané sakadi damuh ring muncuk padang. Kabaos suddhi santukan ring angga Idané wénten wayangan Surya sané setata galang. Kaucap siddhi santukan Ida wénten ring muncuk trena.

Sira Begawan Trnawindu punika? Ngiring takénang sareng Mpu Monaguna, sawiréh Ida sané ngardi Sumanasantaka. Kocap Begawan Trnawindu punika putera-dharma Begawan Agastya. Samian pawarah dang guru sampun katelebang. Genah patapan Idané ring Gunung Himawan, inggih punika silih sinunggil pancagiri sané suci lan madurgama. Saking patapané punika kocap wénten sunar ngendih neked ka langit. Punika cecirén Ida sampun muktyang sarining pawarah. Asep pahoman ten pegat-pegat sakadi paragan Ongkara jangkep Windu Nada. Mejalaran gelaran tapa, brata, yoga, samadhi, Ida molihang napi sané kabaos Asta Éswarya, inggih punika kasiddhian manah sané kutus akéh wilangannyané. Sangkaning Asta Éswarya punika mawinan Ida kabaos molihang jnana-shakti Sadashiwa. Sekadi nyakala Betara Sadashiwa ring Begawan Trnawindu.

Sapunika satua lan tattwan indik trna, indik windu, indik Begawan Trnawindu. Wénten raris anak melutin kulit satuané punika. Kocap angga sariran manusa ten béda kadi trna. Rauh ring muncuk trna punika waluya manah sané suci. Yéning yukti-yukti suci, sinah sampun pacang molihang kasiddhian. Ri kala jangkep kutus wilangan kasiddhian punika, sakadi Asta Éswarya, manah punika kabaos Jnanasiddhi. Nika sané mawasta bek.



IBM. Dharma Palguna

Di Galeng Ngalih Galang

Ri kala kapetengan akéh anaké kema-mai ngalih Galang. Wénten sané nglanglang kalangwan ka segara-gunung. Sané tiosan ngasraya (nyraya) ka pura-pura sané doh-doh. Sané lianan wénten mekemit ring genahé sané sengkil tur tenget. Wénten malih sané nyilib-nyilib ngojog sétra wengi-wengi. Akéh malih utsaha anaké ngepungin galang kadi malaib labuh ngepung ané tusing tawang.
Nanging boya samian anaké seneng ngamargiang utsaha kadi punika ri kala ngrereh galang. Lian daging pekayunan, tios utsaha sané kamargiang. Lian “bebaktan” saking pelekadan, ten pateh margi sané kepanggihin. Punika mawinan ring pakraman raris wénten ucap di galengé ngalih galang. Galeng punika isin pedeman. Pedeman punika jumah. Jumah mateges ngoyong. Ngoyong punika ten malih kema-mai, utawi cutet nengil.
Tunggal atur, wénten margi utawi utsaha sané nénten pateh. Yén kanirgamayang, wénten sané ngindeng kadi kedis sesapi. Tungkalikannyané, wénten sané nengil di bada kadi sampi. Sesapi sané nambung ngiderin langit ten uning tanah punika baat. Sampi sané makipu di endut ten weruh langit nika ingan.
Lian pamargi, pateh tetujon. Nanging maka kalih buron punika ten ngeh déwékné ten weruh ring napi genah galangé. Ané ngadén ditu, majalan kema. Ané ngadén dini, nengil dogén. Sapunika taler manusané pateh sakadi buron (pashu) sané mategul antuk tali (pasha), ubuhan Betara Siwa (Pashupati).
Sira sané patut sira sané iwang, ten sida keuningin yén katilik wantah saking margi sané kaduluh. Ring tatwa kaucap, sira sané neked nika sané patut. Sira sané ten neked nika sané iwang. Margi sané ngranayang manusa maparek ring galang, nika kasengguh margi patut. Utsaha sané ngranayang manusa ngedoh-ngedohang saking galang, utawi ngancan meteng-metengan, kabaos margi iwang.
Réh punika, galang kapanggih boya sangkaning luas joh, boya sangkaning wantah pules di pedeman. Dados taler kaucap kadi puniki; galang punika boya sangkaning tapa-brata, taler boya sangkaning ten matapa ten mabrata. Boya sangkaning upakara bebantenan, taler boya sangkaning ten maupakara bebantenan. Raris, sangkaning napi galang punika? Manut pawarah tatwa, sangkaning utsaha tepet. Tepet punika sakadi angadu tungtung ing rwi (ngadu muncuk dui), utawi ngadu muncuk jaum, utawi ngatepang kabel listrik. Yén sampun tepet galang punika niscaya kapanggih. Yén ten tepet, tapa-brata lan upacara punika kasasar.
Dang Hyang Kamalanatha ring Kakawin Dharma Shunya majar, “ri pantara nikang rwa mungguha kita”, sané mateges di tengahan sané kekalih punika genahang idepé. Galang punika boya suarga, boya neraka. Réh suarga utawi neraka punika waluya tetegulan keneh, sakadi suka lawan duka.
Ujar tatwa, galang punika sane dados dasar iwang patut. Yén galang kapanggih nika patut. Yén peteng kapanggih nika iwang. Tatwa punika lian saking agama sané ngutamayang tata cara ri kala nilik iwang patut. Wénten tata cara sané kaiwangan olih dresta, wénten sané kapatutang. Punika mawinan sering kapanggih margi lan cara yadiastun kapatutang olih agama nanging ten tiba ring tetujon. Peteng mawali peteng.
IBM Dharma Palguna

Di Galeng Ngalih Galang

Ri kala kapetengan akéh anaké kema-mai ngalih Galang. Wénten sané nglanglang kalangwan ka segara-gunung. Sané tiosan ngasraya (nyraya) ka pura-pura sané doh-doh. Sané lianan wénten mekemit ring genahé sané sengkil tur tenget. Wénten malih sané nyilib-nyilib ngojog sétra wengi-wengi. Akéh malih utsaha anaké ngepungin galang kadi malaib labuh ngepung ané tusing tawang.
Nanging boya samian anaké seneng ngamargiang utsaha kadi punika ri kala ngrereh galang. Lian daging pekayunan, tios utsaha sané kamargiang. Lian “bebaktan” saking pelekadan, ten pateh margi sané kepanggihin. Punika mawinan ring pakraman raris wénten ucap di galengé ngalih galang. Galeng punika isin pedeman. Pedeman punika jumah. Jumah mateges ngoyong. Ngoyong punika ten malih kema-mai, utawi cutet nengil.
Tunggal atur, wénten margi utawi utsaha sané nénten pateh. Yén kanirgamayang, wénten sané ngindeng kadi kedis sesapi. Tungkalikannyané, wénten sané nengil di bada kadi sampi. Sesapi sané nambung ngiderin langit ten uning tanah punika baat. Sampi sané makipu di endut ten weruh langit nika ingan.
Lian pamargi, pateh tetujon. Nanging maka kalih buron punika ten ngeh déwékné ten weruh ring napi genah galangé. Ané ngadén ditu, majalan kema. Ané ngadén dini, nengil dogén. Sapunika taler manusané pateh sakadi buron (pashu) sané mategul antuk tali (pasha), ubuhan Betara Siwa (Pashupati).
Sira sané patut sira sané iwang, ten sida keuningin yén katilik wantah saking margi sané kaduluh. Ring tatwa kaucap, sira sané neked nika sané patut. Sira sané ten neked nika sané iwang. Margi sané ngranayang manusa maparek ring galang, nika kasengguh margi patut. Utsaha sané ngranayang manusa ngedoh-ngedohang saking galang, utawi ngancan meteng-metengan, kabaos margi iwang.
Réh punika, galang kapanggih boya sangkaning luas joh, boya sangkaning wantah pules di pedeman. Dados taler kaucap kadi puniki; galang punika boya sangkaning tapa-brata, taler boya sangkaning ten matapa ten mabrata. Boya sangkaning upakara bebantenan, taler boya sangkaning ten maupakara bebantenan. Raris, sangkaning napi galang punika? Manut pawarah tatwa, sangkaning utsaha tepet. Tepet punika sakadi angadu tungtung ing rwi (ngadu muncuk dui), utawi ngadu muncuk jaum, utawi ngatepang kabel listrik. Yén sampun tepet galang punika niscaya kapanggih. Yén ten tepet, tapa-brata lan upacara punika kasasar.
Dang Hyang Kamalanatha ring Kakawin Dharma Shunya majar, “ri pantara nikang rwa mungguha kita”, sané mateges di tengahan sané kekalih punika genahang idepé. Galang punika boya suarga, boya neraka. Réh suarga utawi neraka punika waluya tetegulan keneh, sakadi suka lawan duka.
Ujar tatwa, galang punika sane dados dasar iwang patut. Yén galang kapanggih nika patut. Yén peteng kapanggih nika iwang. Tatwa punika lian saking agama sané ngutamayang tata cara ri kala nilik iwang patut. Wénten tata cara sané kaiwangan olih dresta, wénten sané kapatutang. Punika mawinan sering kapanggih margi lan cara yadiastun kapatutang olih agama nanging ten tiba ring tetujon. Peteng mawali peteng.
IBM Dharma Palguna

Ri pantara nikang rwa mungguha kita

Ucap sastra punika mawit saking kakawin Dharma Sunya. Teges lengkara punika, kirang langkung, “ring selagan sané kekalih punika genahang ragané”. Napi sané kaucap kekalih? Manut ring kakawin pakardin Danghyang Kamalanatha punika, sané kekalih ten lian wantah suka lawan duka. Napi sané wénten ring selagan suka lawan duka punika?

Suwung, kocap. Sira sané prasida rawuh tur ngenahang ambek, kayun, manah, angen-angen, cita-budi ring suwungé punika, kabaos ten keni malih suka duka. Boya suka duka punika ical saking paukudan nanging ambek sané maraga suwung punika ten keni imbas suka duka punika. Kanirgamayang kadi toyan damuh ring selagan kelopak bungan tunjung sané mentik ring telaga madaging nyanyad. Imbas nyanyad telaga punika ten nyusup ring toyan damuhe.

Makéh anaké ten éling ring raga sangkaning suka. Makéh taler sané lali ring paukudan ri kala nandang duhkita. Punika kabaos imbas suka lawan duka. Pateh kocap suka lawan duka punika, makekalih ngranayang ten bisa sirep. Yén sirep pastika nguyang tur mangipi. Yén ngipi makakalih ngranayang geleh. Mageleh utawi geleh yen ring basa Kawi, manut taler ring kakawin Dharma Sunya, sami kaucap leteh, manah ten resik. Sang pandita ngresikang raga saking sisan-sisan suka duka sané neket ring manahnyané. Sué sisan-sisan suka duka punika ten ical saking ambek.

Suka duka punika sampun lumrah kabaos suarga lawan neraka. Makéh umat Hinduné sané maosang indik tetujon magama ngruruh swargan, ngelidin neraka. Baos kramané punika boya iwang, santukan wénten pawarah sastra sané matutang indiké punika.

Manut ring pawarah Ida Bhagawan Agastya, suargan jagi kapanggih yén manusane ngelar tapa, yasa, kirti, muwah yadnya. Yéning sampun puput suargan punika kabuktiang, i rika mawali manusané ka neraka. Suarga mawali neraka, utawi suka mawali duka. Ten wénten kocap suargan sané ten kasarengin olih neraka. Pateh kocap duman suarga lawan nerakané. Ten wénten suka sané ten kasarengin duka. Tapa, yasa, kirti punika kaucap margi sane mabalikan; manusa mawali manusa.

Napi margi sané ngawinan ambek manusané sida magenah ring selagan suka duka? Wantah yoga kocap manut panganikan Sang Bhagawan. Yoga punika margi sané nyambung, yoga punika taler margi sané megatang, mutusang, masahang. Punika kranané sang sané sampun labda karya ring yoga ten malih mawali. Ambeké jenek malinggih ring selagan suka lawan duka, ring selagan suarga lawan neraka. Punika kaucap
“ring pantara nikang rwa mungguha kita” olih Dang Guru mabhiséka Kamalanatha.

Lintang madurgama kocap margi pamegat punika. Wantah sang sidayogi sané sampun labdakarya rauh ring tengahing karang suwung sané kaapit jurang suka lawan pangkung duka. Nénten samian anaké sida dados yogi, napimalih dados sidayoga. Santukan sangu palekadan utawi guna ring awak matiosan. Réh punika, para jana sané jemet mayadnya, upakara, muah upacara, kadi bebek kaangonang nuluh margi ka suargan. Para pandita loka phala sraya yukti pangangon bébék sakadi Raré Angon.

IBM Dharma Palguna

Pakeh

Apa ané pakeh? Uyah! Uli dija tekan uyahé? Uli pasih. Nguda anaké ka pasih? Malukat! Apa anggon ngelukat? Rasan pakehé! Kénkén mélukat di pakehé? Da ngajeng uyah.

Silih sinunggil soroh pabratan, sané kauningin olih kramané, inggih punika brata ten ngajeng uyah! Suksmané, ten keni rasa asin. Brata punika sakadi pamargi mabading. Apang tawang suksman rasa asiné, depin ngajeng uyah. Nika yukti pamargi mabading.

Apang tawang suksman wacana di layahé, depin ngomong-ngomong. Apang tepuk ané sing tepuk, kidemang matané. Yén majalan nganginang apang nekéd ba dauh, kirigang pajalané. Punika mawinan baosanga brata punika sakadi pamargi mabading.

Mabading alus ipun sungsang. Satondén lekad dadi raré, jlemané mabrata sungsang di basang méméné. Yén makita rahayu pajalané mulih ka tanah wayah, masih mabrata mabading. Ento koné ané sungsang duur ubun-ubuné tuunang.

Cutet atur, yén makita nawang rasa asin, ajeng uyahé. Yén makita nawang kasuksman rasa asiné, depin ngajeng uyah. Kéto koné di satuané. Satua buin satuayang. Sawiréh sing bisa mabrata, kanggoang jani masatua dogén. Nyén nawang, ulian satua saget nyak guminé tepuk mabading.

Napi asin punika?

Nem kocap akéhné wilangan rasa sané utama. Mawinan kawastanin sadrasa. Rasa sané nemnem inggih punika lalah, manis, pait, sepet, masem, lan pakeh utawi asin. Kabaos rasa utama mawinan saking pecampuran rasa sané nemnem punika medal rasa-rasa sané tiosan. Ada rasa kéné. Ada rasa kéto. Sing buin nyidang meték kuda liuné ada rasa di guminé. Kudiang meték yén tondén taén bakat rasanin.

Indik rasa sané nemnem punika, wénten baos para wikané sané sampun amuktyaken pasamudaya ning rasa. Kocap wantah pakeh utawi asine punika rasa sané rauh saking segara. Maka lelima rasa sane tiosan (lalah, manis, pait, sepet, masem) rawuh kocap saking gunung. Dadosne yen kabandingan, siki mebading lelima wilangan rasané punika manut wewidangan Segara Giri.

Rasa ané besik lawan rasa ané lelima. Yén ring satua Mahabharatané minab patuh sakadi Déwi Drupadi lawan Panca Pandawa. Ané lelima punika sakti-sakti. Kéwala yén sing misi ané besik, asin, kirang kesaktian ané lelima punika. Suksmané, yén wénten anak ten ngajeng tasik sawatara a sasih suwéné, dados enduk bayun ipuné. Yén bayuné enduk, pepinehé bareng enduk. Sunaran matané surup.

Cutet dadi enduk bayun ipuné ané dasa akéhné. Yadiastun anaké punika ngajeng sarwa lalah, sarwa manis, sarwa pait, sarwa sepet, sarwa masem, sarwa ulam, mina, sato, paksi, muwah sarwa dukut utawi jangan. Sapunika kocap kawisésan rasa asiné.

Sukeh nuturang rasa yén pada-pada tondén taén ngrasanin. Sukeh masih ngeresepang ucap sastrané, kocap rasa asin punika waluya peragayan Bathari Uma. Uli dija teka pangresepé yén tondén taén mecemplung di segara tasik. Ento mara madan pangresep, tondén ento madan pangrasa.

Bunguté dong lancar ngorahang asin ento Bathari Uma. Yadiastun suba pragat gegelaran brata uyahé kalaksanayang, tondén karoan nepukin lawatan Uma. Yén saja kéto dong aluh sajan nepukin Bathari. Brata ento mara silih sinunggil utsaha. ibm. dharma palguna

CARA GUNUNG

Wénten anak negak masila sing maklisikan, cara gunung. Mapenganggo sarwa putih, cara sampun maraga putus. Putus ring kéné, putus ring kéto. Matané ngidem, geleng mabalih peteng. Gidatné makerut, cara sedeng ngregep. Jerijiné anggona meték dawan angkihan. Macelep moné, simpen monto, pesu moné. Yén angkihan macelep di song cunguh tengen, pesuanga di song kiwa. Buin macelep di song kiwa pesu di tengen. Terus kéto nganti ungsap inget. Nganti kasemutan batisné. Nganti kenyel. Nganti kiyap. Nganti med kurenan ajak panakné ngantosang.

Anak nguda koné ento? Ada anak ngorahan ento koné madan méditasi. Carané negak cara gunung, orahanga madan asana. Carané mangkihan cara anak mapeték-pétekan, orahanga madan pranayama.

Apa basa Baliné méditasi? Yén cara Bali méditasi masih orahanga méditasi. Sawiréh tondén tepukina kruna ané pas di munyi cara Baliné. Yén orahang semadhi, sinah suba sing cocok. Lén koné semadhiné ento tekén méditasi. Semadhi ento suba tegeh dija kadén. Suba nunggal kénkén kadén. Sing kena bén ngorahang, yén tondén taén ngrasanin.

Ada masih anak negak masila sing maklisikan, cara gunung. Iteh ia nabdab pasuk-wetu prana-bayu, masadhana wijaksara ané tenget-tenget. Di kenehné ia koné lakar ngidupang agni rahasya ané ada di cakra di tengahan pungsedné. Agniné ento lakar anggoné ngeseng sakancan mala ané ada di awakipuné. Sambil mangkihan ia majapa. Terus majapa kemak-kemik. Suaran japa mantrané cara griyengan tabuan. Nganti pesu peluh gidatné. Nganti belus sipahné.

Anak nguda koné ento? Ada anak ngorahang ento koné madan mayoga. Tegakné cara gunung, koné apang mirib lingga, palinggihan Bathara Siwa. Ngidupang api di awak padidi, koné cara ngarad Sang Hyang Brahma. Ngeseng mala padidi, koné cara ngabén di karang wusung.

Ada masih anak masila cara gunung. Nglarang kéné, nglarang kéto. Orahanga kéto, orahanga kéné. Saja kén sing saja, sing ada anak lénan nawang. Kéwala ibané padidi ané nawang. Apa méditasi, apa mayoga, apa ngrabangsawa, apa melamun, apa ngelidin gumi, ngutang gaé, ngalahin awak. Keneh tur atiné padidi ané nawang ento.

Yén ada koné anak masila cara gunung, sing koné dadi takonin. Dadi takonin, kéwala sing karuan lakar maan pasahut. Yén saget ia masahut, bisa-bisa pesahutné cara gunung meletus. Munyiné panes cara lahar. Matané nelik barak cara pesu api. Munyiné macedar cara munyin letusan gunung.

Gunung mula k`to. Di sisiné ngenah kalem, tenang, shanti, somya, dharma, welas asih. Kéwala di tengahan basangné bek misi lahar panes, misi batu, misi api, misi soroh ané kéto-kéto. Lén gunung tekén pasih. Yén pasih di sisiné cara anak inguh, di dasarné tenang, hening, rasmi. Sangkané gunung maguru ke pasih. Pasih maguru ka gunung. Patuh ané di sisi tekén ané di tengah.

Yén ada anak méditasi utawi mayoga cara gunung, lantas maletus gunungé buka kéto, ento koné madan méditasi buung. Madan mayoga buung. Buung dadi gunung. Orahanga ento madan Bukit Buung. Di guminé liu sajan ada Bukit Buung. Mirib ulian liu ada anak buung matapa. Ulian matapa, buung kéné buung kéto, matapa masih buung. Kéto koné yén matapa sing tepet di ati. [ibm. dharma palguna]

Senaru Sembah Hulun

Pinih riin mawasta Giri Anjani. Sué ning asué dados Rinjani. Asapunika kocap gunung Rinjani sané wénten ring Nusa Lombok. Sira maparab Anjani? Manut ring crita kuno, Déwi Anjani punika boya tios biang ida sang Anoman, bojog sakti réh ida bakti. Sakéwanten manut ring crita krama Sasak lan krama Bali sané wénten ring Lombok, Déwi Anjani punika ratu ning sarwa “alus” sané ngraksa gunung lintang luhur punika.
Ring sastra wénten ucap sakadi puniki Shastra candi-pustaka, Jagatraya pustaka-shastra. Ucap baat punika mateges boya pustaka sastra kémanten sané dados kawacén, jagatraya taler dados kawacén sakadi sastra. Mawinan asapunika ngiring mangkin sareng-sareng ngwacen Gunung Rinjani sakadi sastra. Mogi ten iwang antuk titiang ngwacén, moga ten duka Betara-Betari sané masthana ring Gunung Rinjani.
Ring muncuk gunung wénten danu linggah kalintang ngulangunin mawasta Sagara Anak. Yukti kadi anak sagara pakantenan danu sané kalintang tenget punika. Pakantenan danu punika sakadi Arddhacandra. Ring ruhur danu-arddhacandra punika wénten gunung Baru sané mepakantenan sakadi Windhu. Watu-watu karang sané ruhur ngantos ka muncuk gunung ten bina sakadi Nadha. Sapunika pakantenan “sagara” ring muncuk gunung punika; arddhacandra-windhu-nada!
Lian ring puncak tios ring bongkol. Ring bongkol gunung Rinjani panes mangentak, sakadi pesu andus watu-watu karangé. Punika mawinan nyabran warsa wénten padang miwah taru-taru sané puun antuk panas apin bongkol gunungé punika. Andus ngebekin tanahé sané jimbar. Bongkol gunungé sakadi pesu api.
Ring muncuk gunung wénten toya. Ring Bongkol gunung wénten api. Dados taler kawacén, wénten toya duur api. Wacana puniki metiosan lawan api duur toya manut sakadi pawarah Pancamahabhuta Tattwa (saking ruhur: akasa, angin, api, toya, tanah). Réh punika, kanirgamayang pateh sakadi anak ngrateng ring pawaregan. Ring dasar bungut paoné wénten saang tuh pesu api, ring ruhurné wénten payuk madaging toya. Sinah lebeng napi sané karateng. Sinah ngruduk toyané panes maluab. Sakéwanten, sujatiné toyan danu Segara Anak setata tis dingin. Mawinan nénten aluh ngresepang napi sané kapanggih ring gunungé punika, napimalih ngwacén lan ngerespang.
Wénten kalih margi munggah ka puncak Arddhacandra-Windhu-Nadha punika. Saking désa Sembalun ring Lombok sisi kangin, saking Senaru ring Lombok sisi kauh. Sembalun saking basa Kawi, sembah-hulun, mateges “sembah pangubaktin titiang”. Senaru saking kruna saru, sané mateges “samar-samar”. Senaru Sembah Hulun yukti baos makulit, sekadi ucap Ong Sembah Ning Anatha “sembah pangubaktin wong nista” ring Kakawin Arjuna Wiwaha.
Ring wewidangan Sastra Kawi, wénten kapanggih sesuratan kakawin mamurda Kakawin Gunung Rinjani. Daging kakawin punika indik sang wreda pandita sané munggah ka muncuk gunung. Pamargin Ida nglintangin Cakranegara, Narmadha, Suranadhi, miwah salanturnyané. Sang Wredha Pandita punika taler ngwacén Gunung Rinjani sakadi pustaka sastra. Lian sang sané ngwacén, tios crita sane kapanggih, ten pateh sari sané kapolihang. Senaru sembah hulun, toyan ring muncuk api.
IBM. Dharma Palguna

Isin Basang Isin Keneh

Ring angga sariran manusa wénten kalih puser, inggih punika puser ing weteng muah puser ing sirah. Ngiring mabaosan akidik indik puser. Sira uning sida molihang punapa-punapi. Yén pradé ten polih sampunang duhka.
Puser ing weteng kocap mapaiketan sareng napi sané wénten ring tengah ing weteng. Upamin ipun ajeng-ajengan lan inum-inuman sané ngranjing saking cangkem terus ka weteng. Saking weteng sari-sarin ajeng-ajengan punika salantur ipun kocap kawedar ka samian angga sarira sakadi getih, daging, lemak, sumsum, muah sané siosan. Sangkaning ajeng-ajengan lan inum-inuman angga sarira punika sida idup. Ajeng-ajengan lan inum-inuman ring basa lumrah kabaos isin basang. Wénten simbingan, manusa kema-mai ngalih isin basang, ngaba isin basang, mesuang isin basang, kocap idup ipuné mapuser ring basang.
Yén ring wewilangan Tri Kahyangan Désa, wénten silih sinunggil Pura sané mawasta Puseh. Kruna puseh punika marti pateh sareng puser. Pura Puseh dados taler kaucap Pura Puser. Manut ring kawéntenané, Pura Puser punika mapaiketan sareng pasar désa. Pinaka bukti, akéhan pasar désa sané kauningin magenah ring jaba Pura Puseh(r).
Yén kapineh-pineh, pasar punika yukti puser, santukan ring pasar genah anaké ramé mapupul. Anak sané ngadol lakar ajeng-ajengan luas ka pasar. Anak sané numbas lakar ajeng-ajengan taler ka pasar. Anaké sané ngegéndong akéh ngojog pasar natakang lima ngidih-ngidih. Lakar ajeng-ajengané punika yukti maputer ring tengah ing pasar. Punika mawinan pasar punika taler kaucap puser.
Yéning sakadi asapunika, boya wantah ring angga sarira wénten puser kakalih, taler ring désa-désa wénten puser kakalih. Minab nénten doh iwang yén kabaos sakadi puniki: puser ing weteng mapaiketan sareng puser ing pasar. Punapi indik puser ing sirah? Puser ing sirah minab madué paiketan sareng puser sané marupa kahyangan linggih ida sané maraga alus. Napi mawinan asapunika?
Puser ing sirah mapaiketan sareng napi sané wénten ring tengah ing sirah, sané ten kapatra santukan pinih suksma (alus) sakadi ambek, idep, manah, hyun, angen-angen, cita, pepineh, kawiwékan, kapradnyanan, muah salantur ipun. Sané alus-alus punika madasar antuk sarin ajeng-ajengan lan inum-inuman muwah sari ning Aji, inggih punika sakancan paplajahan sané karesepang. Puser ing sirah duuran genahné saking puser ing weteng. Minab punika cihna, indik pepineh punika luhuran saking isin basang.
Ring dija minab genah puser jagaté? Yén kapineh-pineh mangkinan jagat manusané mapuser ring tengah ing pasar. Wénten sané maputer ring tengah ing pasar tradisional, makéh taler anaké maputer ring pasar modéren sakadi mangkin. Yén dumun genah puser jagaté minab pateh sakadi mangkin. Sakéwanten orti sané kapireng, kocap dumun duk kari Masa Kertané puser jagaté ring parhyangan. Minab punika mawinan makéh parhyangan warisan leluhur mawasta Pusering Jagat, utawi Pusering Tasik.
Ring dija genah puser idupé? Minab ring basang lan sakancan isi basang. Minab ring papineh lan pangrasa. Soang-soang madué sikut padidi. Wénten ujar, manusa pateh sakadi napi sané ajenga, taler manusa pateh sakadi napi sané pinehina. Yén idup apuser ring basang, lakar dadi isin basang. Yén idup mapuser ring papineh, lakar dadi isin papineh. Kénten kocap!
IBM. Dharma Palguna

Iccha nispriya sara ning kalengengan yatika pasamudaya ning rasa

Wénten ucap sastra sakadi punika. Kaucap olih sang wreda pandita mabiséka Danghyang Kamalanatha, duk ida maridabdab napi daging ambek sang kadalih Kawiswara ring pamahbah kakawin Dharma Shunya. Makueh kocap daging ambek sang kawiswara. Lengkara sané kasurat ring ajeng wantah silih sinunggil.

Ucap iccha nispriya mawit saking basa Sanskerta. Suksmanipun, manut ring pangresep titiang, pakayunan Sang Kawiswara sané sampun mangguhang
“kasujatian” (jatitattwa) nénten malih ngarsayang punapa-punapi, santukan pakayunan ida sampun bek utawi siddhi. Yan ring basa Bali teges ucap punika pateh sakadi baos “wareg tan paneda” utawi “liang tan pasangkan”.

Napi mawinan ambek Sang Kawiswara kaucap iccha nispriya?

Kapertama, santukan iccha nispriya punika nénten lian yukti sara ning kalengengan. Sara punika pateh lawan sari. Kalengengan punika pateh lawan kalanguan [kalangwan]. Sané kasengguh kalanguan yukti ambek sané lebur ring sarwa karasmian: kadi karasmian jagat, karasmian awak, karasmian aksara, karasmian tutur, miwah karasmian sané lianan. Sara ning kalengengan punika sampun kapolihang olih Sang Kawiswara, malarapan antuk utsaha alanglang kalanguan.

Kaping kalih, santukan iccha nispriya punika nénten lian yukti pasamudaya ning rasa utawi papupulan ning rasa. Manut ring sastra, makueh wawilangan rasa sané kauningin. Wénten rasa sané prasida kakecap olih manah (raja indria) masrana panca indria. Upaminipun sadrasa, utawi rasa sané nemnem wilangannyané, inggih punika manis, pait, pakeh, lalah, sepet, asem. Wénten taler rasa sané suksma utawi alus kakecap olih ati. Upaminipun, nawarasa utawi rasa sané sanga akéhné, inggih punika srenggara-rasa (asih), hasya-rasa (tawah), karuna-rasa (sebet), raudra-rasa (kroda), wira-rasa (dira), bhayanaka-rasa (baya), wibatsa-rasa (takut), adbhuta-rasa (angob), shanti-rasa (damai). Wénten malih sané kawastanin rasa tanmatra, sané ten prasida kapatra, marupa sari sané metu saking toya. Sané kasengguh sari-sari rasa olih para wikan inggih punika parama rasa, parama suksma rasa, parama atisuksma rasa. Sari-sari rasa punika sampun taler kapolihang olih Sang Kawiswara, boya antuk ngulurin indria sakéwanten malarapan antuk utsaha tapa miwah brata.

Sang Kawiswara ngamolihan kakalih: sara ning kalengengan muang sari ning sarwa rasa. Punika mawinan ambek ida nénten malih ngarsayang punika-puniki, santukan sampun bek utawi siddhi. Wantah sang sané sampun siddhi sané madué ambek iccha nispriya.

Akéh yukti sang kawi ring jagaté. Wénten kawi lalana sané ngruruh karasmian majalanan antuk alanglang. Wénten kawi shunya sané ngruruh karasmian ring genah tur manah sané suwung. Wénten taler kawi rajya sané makirti ring jagaté ngiring sang amangku rat. Wénten malih kawi wiku sané ngamargiang kawikon majalaran loka phala sraya.

Yadiastun makuéh soroh kawiné, nénten sami sané kasengguh kawiswara. Sang Kawiswara yukti sang kawi sané wantah aheletan kelir lawan Sanghyang Iswara. Punika mawinan sang kawiswara kadadosang manggalaning para kawi tur manggalaning jagat. (IBM Dharma Palguna)

Cecimpedan

Buron Madiksha

Tawah-tawah dogén raos cainé. Dija ada buron madiksha? Cobak seliksik bumi Baliné uli jaman enteg Bali nganti jaman ajeg Bali, pidan ada guru nabé nikshain soroh buron? Kéto masih seliksik gumi Lomboké uli jaman Pedanda Shakti Wawu Rawuh nganti jani, dija saja ada buron madiksha. Kéto masih di Jawa, di Lampung, di Sulawesi, di tongos-tongos krama Baliné. Sing taén ada indik muah unduk padikshan buron. Yén di India kénkén kadén. Guminé ditu bes linggah. Cobak takonin anaké ané suba pang dua ping telu kema matirthayatra. Apa ditu di gumin Pandawa Korawané ada buron madiksha. Men, lakar nguda cai nakonang indik padikshan soroh buron?

Ampura! Santukan titiang miragi satua Sutasoma pakardin Ida Mpu Tantular. Ring katuturan satuane punika, kocap pamargin Ida Sang Sutasoma kahadang olih gajah ageng sané ngamuk. Gajahé punika raris kakasorang olih Sang Sutasoma. Ri sampuné kasor, inget gajahé punika ring déwékipuné. Raris ipun nunas ajah-ajahan indik kasujatian. Ri sampuné polih pawarah-warah, drika raris ipun madiksha. Punika mawinan titiang nunasang, napi wénten buron madiksha sakadi punika jagat sekalané?

Yéh, men kéto unduké, melehang suba Sutasoma ajak Mpu Tantular takonin. Dini suba sing ada gajah. Ané ada gajah sirkus dogén. Yén gajah sirkusé dikshain dong kedékina tekén guminé. Yén gajah sirkusé mabaju putih kuning, makerucut, matungked, sing nyanan malaib penonton sirkusé. Sing nyanan kadéna gajah lelekasan.

Ampura! Boya wantah gajah kémanten. Ring satuané taler buron naga kacop sareng nunas ajah-ajahan tur ri wekasan kadikshain oleh Sang Sutasoma. Punika mawinan titiang nunasang, punapi pula-pali padikshan soroh buroné punika? Punapi sasana ning wiku buron punika?

Béh! Ento madan satua! Tawang cai artin kruna satua ento? Satua maarti
“sat tuara ada”. Satua
ento gegaén manusa. Anggoné ngelimurang keneh. Anggoné nuturin anak. Buktiné, dija ada guru nabé nikshain naga. Dija taén ada diksha pariksa lelepi? Sing ada wiku buron di guminé jani. Sing ada sasana buka keto!

Ampura! Taler buron soroh macan. Kocap macan punika nyagrep tur nginum rah Sang Sutasoma. Rah Sang Sutasoma kocap sakadi amerta, ngaranayang ning kenehné Ni Macan. Inget Ni Macan tekén paukudané. Drika raris Ni Macan nunas panugran mangda kadikshain olih Sang Sutasoma. Punika mawinan titiang meled nunasang, napi suksman buron madiksha punika?

Ah! Saja cai jlema bengkung cara Bungkling! Sing ada babad palalintih nuturang guru nabé nikshain soroh buron. Apabuin soroh buron, jlema dogén yén sing
“memenuhi syarat” sing dadi madiksha. Kadén
cai ngawag-ngawag madiksha ento?

Ampura! Kocap manusia punika pateh sekadi buron utawi pashu. Kocap Hyang Shiwa punika Pashupati utawi rajan buron. Punika mawinan titiang nunasang, napi buron ring satua punika sujatiné jlema sané maraga buron?

Bah! Né mara sajan
“pelecehan”. Masak
manusa orahang cai patuh tekén buron? Tawang cai manusa ento makhluk utama. Di tengahan manusa ada Atma. Nawang cai Atma? Buron sing ngelah Atma. Sing dadi cai matuhang jlema tekén buron.

Ampura! Yén wénten manusa pateh kadi buron, boya titiang sané matehang.

ibm. dharma palguna